چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: تغییرات کاربری اراضی یکی از عوامل مهم در تغییر وضعیت هیدرولوژیک آبخیز و فرسایش خاک بوده و نوع کاربری اراضی از عوامل مهم و تعیین کننده در تولید رواناب سطحی است. با آگاهی از روند تغییرات کاربری اراضی، می‌توان اثرات آن را در هیدرولوژی مناطق تحت تاثیر، مدیریت کرده و اکوسیستم های طبیعی را به سمت تعادل هدایت نمود. پژوهش پیش رو با هدف آشکارسازی تغییرات کاربریاراضی با استفاده از داده های ماهوارهای و تحلیل نقش آن در تغییر وضعیت هیدرولوژی انجام گرفت.
مواد و روشها: منطقه مورد مطالعه، بخش بالادست آبخیز رودخانه سیاهرود واقع در جنوب شهر قائمشهر است. در این تحقیق برای تهیه نقشه های کاربری اراضی از نرم افزار Idrisi Selva، و تکنیکهای تلفیقی پیکسل پایه و شئگرا، طبقه بندی نظارت نشده و نظارت شده تصاویر سنجنده TM ماهواره لندست۵ مربوط به سال ۱۳۷۷ و ۱۳۸۸و تصاویر سنجندهOLI ماهواره لندست ۸ مربوط به سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۸ استفاده گردید. پس از تهیه نقشه‌های کاربریاراضی برای هر مقطع زمانی، مقادیر CN برای هر کاربری براساس دستورالعمل استاندارد روش SCS تعیین شده و CN متوسط وزنی برای کل منطقه مورد مطالعه برآورد گردید. در نهایت پتانسیل تولید و ارتفاع رواناب حاصل از بارندگی محاسبه می‌شود.
یافته ها: تغییرات کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه در بازه زمانی ۲۲ ساله نشان داد که ۲۸۱ درصد، معادل ۶۵۷ هکتار به مساحت باغ‌های مرکبات اضافه شده است. در حدود ۵ درصد از سطح جنگل پهن‌برگ کاسته شده و سطح مناطق مسکونی ۵۷ درصد رشد داشته است. با توجه به تغییرات کاربریاراضی طی این دوره ۲۲ ساله، مقدار متوسط وزنی CN از ۶۳/۰۱ به ۶۲/۷۳ کاهش یافته است. همچنین برآورد میزان رواناب برای بارندگی معادل ۵۹/۸ میلیمتر (متوسط حداکثر بارش۲۴ ساعته طی دوره ۲۲ ساله) نشان داد که ارتفاع رواناب از ۴/۸۳ میلیمتر در شرایط سال ۱۳۷۷ به ۴/۷۳ میلیمتر در شرایط سال ۱۳۹۸، کاهش یافته است
نتیجهگیری: با توجه به تغییرات کاربریاراضی و اثر آن در تولید رواناب حوضه، به نظر میرسد در مجموع طی دوره ۲۲ ساله، این اثرات تعدیل شده و تغییرات کاربری در جهت کاهش تولید رواناب نقش آفرینی نموده است. از اینرو انتظار می رود با ادامه این روند تغییرات کاربریاراضی، تولید رواناب در بالادست آبخیز رودخانه سیاهرود کاهش یابد.
