چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: برآورد بار رسوب معلق ایستگاه‌های هیدرومتری نیازمند درک درست تغییرات مکانی و زمانی رسوب است. تغییرات و اثرپذیری همزمان دبی و رسوب از تغییرات بارش از مواردی است که به‌ندرت مورد توجه قرار گرفته است. لذا، در این پژوهش تغییرات در شیب منحنی روند و نیز همبستگی نموداری مقادیر ماهانه و سالانه رواناب، رسوب ماهانه و سالانه نسبت به مقادیر بارندگی در شش ایستگاه شامل آتشگاه، پل‌سلطانی، نیر، عموقین، ویلادرق و نوران واقع در دامنه کوهستان سبلان در استان اردبیل، در یک دوره ۲۰ ساله با استفاده از منحنی جرم مضاعف مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها: برای رسم و تحلیل منحنی جرم مضاعف، داده‌های ماهانه بارش، رواناب و رسوب جریان در یک دوره همزمان محاسبه و تجمعی شد. شیب منحنی روند (STC) برای تعیین افزایش رواناب بر مبنای بارش و غلظت رسوب بر مبنای رواناب مورد استفاده قرار گرفت. تغییر شیب و نیز آزمون معنی‌داری در تغییرات منحنی‌های تجمعی بارش-رواناب و بارش-رسوب مورد ارزیابی قرار گرفت. در ادامه تحلیل‌های تغییر شیب، عامل کاهشی و ضریب تبیین روی نتایج انجام شد. همچنین از روش ترسیمی تیلور برای ارزیابی همبستکی میان سری‌های زمانی بارش، رواناب و رسوب موردمطالعه استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج مقادیر تغییرات رواناب و رسوب در طول دوره آماری موجود ایستگاه‌های هیدرومتری نشان داد که به‌جز ایستگاه نیر، یکنواختی مقادیر رسوب و رواناب در طول دوره آماری وجود دارد. در صورتی‌که در ایستگاه نیر در تمامی سال‌های مورد بررسی دارای بیش‌ترین مقادیر رواناب و رسوب بوده است. نتایج نمودار جرم مضاعف نشان داد که ایستگاه‌های نیر، پل‌سلطانی و آتشگاه روند تغییرات شیب منحنی در طول دوره آماری ثابت بوده، مقدار رسوب و رواناب متناسب با مقدار بارش است. اما در ایستگاه ویلادرق و نوران تغییرات روند رسوب و رواناب نسبت به بارندگی مشاهده شد. همچنین در ایستگاه‌های آتشگاه و نوران داده‌ها در سال‌های اولیه فاقد روند تغییرات بوده‌اند در سال ۱۳۷۹ و ۱۳۸۴ برای ایستگاه آتشگاه و سال ۱۳۸۶ برای ایستگاه نوران این روند کاهش پیدا کرده است.
نتیجه‌گیری: تحلیل نمودارهای تیلور نشان داد که همبستگی میان داده‌های بارش و رواناب و رسوب در دامنه صفر تا حدود ۰/۴ است. تشابه نسبی ضریب تغییرات رواناب و رسوب را می‌توان با تغذیه رودخانه‌ها از ذوب برف، مقیاس زمانی سالانه تحلیل‌ها و نیز پوشش گیاهی مناسب منطقه مورد مطالعه مرتبط دانست. بر اساس تحلیل نمودارهای تیلور، مقادیر انحراف معیار داده‌های رسوب در همه ایستگاه‌ها در یک محدوده مشابه قرار دارد. علاوه براین، در همه ایستگاه‌ها مقادیر انحراف معیار داده‌های رسوب از انحراف معیار داده‌های رواناب جریان بیش‌تر بوده است.
