مقدمه و هدف: سیلاب یکی از مخاطرات طبیعی دنیا است که منشا هیدروکلیماتولوژی داشته و به صورت آنی و در اثر عوامل مختلف به وقوع می پیوندد. این پدیده در مقایسه با مخاطرات طبیعی دیگر، با فراوانی زیاد و در گستره وسیع اتفاق می افتد. بررسی پارامترهای موثر در بروز سیل در زیرحوضه ها از طریق روشهایی نظیر سیستم تصمیم گیری چندمعیاره و آنالیز مورفومتریک می تواند در تعیین نقش هریک از زیرحوضه ها در بروز سیلاب راه گشا باشد.
مواد و روش‌ها: در این پژوهش حوضه دهبار در استان خراسان رضوی به ۱۰ زیرحوضه تقسیم گردید. ۱۳ شاخص و معیار شامل مساحت، ضریب گراولیوس، تراکم زهکشی، ضریب گردی، ضریب فرم، شماره منحنی، نسبت انشعاب، طول آبراهه اصلی، شیب متوسط، ارتفاع متوسط، زمان تمرکز، بارندگی و ضریب رواناب انتخاب، و مقدار هر کدام برای هر زیرحوضه محاسبه گردید. وزندهی این پارامترها با تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی انجام گردید. و پس از وزن دهی به معیارها و تهیه ماتریس تصمیم گیری جهت اولویت بندی از مدل TOPSIS، روش آنالیز مورفومتریک و تجزیه و تحلیل منطقه ای استفاده و در نهایت یافته های این سه روش با استفاده از روش میانگین رتبه ها ادغام گردید.
یافته‌ها: یافته های مقایسات زوجی بین معیارها با استفاده از روش AHP بر روی معیارها نشان داد که معیار ضریب رواناب با وزن ۰/۲۱۹ بالاترین وزن و اهمیت را در بین معیارها دارد. پس از این معیار، شاخصهای بارندگی، زمان تمرکز و شماره منحنی به ترتیب با وزن نسبی ۰/۱۴۸، ۰/۱۱۶ و ۰/۱۰۹ در رتبه های بعدی قرار دارند. نتایج روش TOPSIS نشان داد که زیرحوضه شماره (۱) دارای بالاترین پتانسیل سیل خیزی بوده، و زیرحوضه شماره (۳) و (۲) به ترتیب رتبه دوم و سوم را از نظر سیل خیزی دارند، همچنین زیرحوضه شماره (۷) دارای کمترین پتانسیل سیل خیزی می باشد. نتایج آنالیز مورفومتری نیز نشان داد که زیرحوضه های ۳، ۱، و ۸ دارای بالاترین پتانسیل سیل خیزی می باشد، همچنین زیرحوضه های ۷ و ۱۰ در اولویت انتهایی قرار دارند. نتایج روش تجزیه و تحلیل سلاب منطقه ای نیز نشان داد که زیرحوضه های ۱، ۳، ۸ و ۲ به ترتیب دارای دبی اوج سیلاب بالاتری هستند و زیرحوضه های ۵، ۱۰ ، ۴و ۹ دارای دبی اوج سیلاب کمتری هستند.
نتیجه‌گیری: یافته ها نشان داد که زیرحوضه های ۱،۳ و۲ در اولویت اول قرار دارند، و از این رو از لحاظ ضرورت انجام اقدامات آبخیزداری در الویت هستند. یافته های پژوهش مبین این است که اولویت بندی زیرحوضه ها با استفاده از پارامترهای مورفومتری و هیدرولوژیکی به منظور شناسایی حوضه های حساس به سیلاب به ویژه در حوضه های فاقد آمار، روشی دقیق و کاربردی است.
