بهار و تابستان 1402
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
چکیده: (24 مشاهده)
مقدمه: شدت و فراوانی وقوع سیل ﺑﻪ ﻋﻮاﻣلی هم‌چون مشخصات ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ حوزه آبخیز شامل ﺷﻜﻞ منطقه، ﺷﻴﺐ، شبکه آﺑﺮاﻫﻪای و ﻧﺎﻫﻤﻮاری زﻣﻴﻦ وابسته است. علاوه بر این، وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ: ﺑﺎرش، ذﺧﻴﺮه و ﺗﻠﻔﺎت ﺑﺮﮔﺎﺑﻲ و ﭼﺎﻻﺑﻲ، ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮی و اﻗﺪاﻣﺎت انسانی، در ﺑﺮوز و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺳﻴﻼب ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرتﻫﺎی ﻧﺎﺷﻲ از آن دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ. تعیین مناطق سیل‌‌خیز و آسیب‌پذیر در برابر سیلاب از پیش‌نیازهای برنامه‌ریزی مدیریت سیل و خسارت‌های ناشی از آن است.
مواد و روش‌ها: این پژوهش جهت ارزیابی حساسیت به سیل مناطق مختلف حوزه آبخیز خیاوچای واقع در غرب استان اردبیل با وسعت 12680 هکتار با استفاده از روش نسبت فراوانی انجام شد. به‌منظور ارزیابی حساسیت به سیل و اولویت‌بندی زیرحوزه‌ها از پارامترهای طبقات ارتفاعی، شیب، انحنای زمین، شاخص رطوبت توپوگرافی، فاصله از رودخانه، جهت، تراکم زهکشی، گروه هیدرولوژیکی خاک، زمین‌شناسی و کاربری اراضی استفاده شد. نقشه‌های رقومی کلیه پارامترها با استفاده از نرم‌افزارهای مربوطه با فرمت رستری تهیه شدند. سپس با توجه به سیلاب‌های قبلی رخ داده در منطقه مطالعاتی موقعیت جغرافیایی 107 نقطه سیل‌گیر در منطقه تعیین شد. این مجموعه نقاط به‌صورت تصادفی به گروه‌هایی متشکل از 74 نقطه (70 درصد) برای واسنجی و 33 نقطه (30 درصد) برای اعتبارسنجی تقسیم شدند. سپس با تجزیه و تحلیل‌های مقایسه‌ای بین موقعیت رخداد سیلاب‌های قبلی و پارامترهای محیطی مؤثر بر وقوع سیلاب‌‌ها وزن تأثیر هر کلاس از پارامترها به دست آمد. در نهایت نقشه احتمال سیل منطقه مورد مطالعه به دست آمد.
یافته‌ها: بر اساس نقشه پتانسیل سیل‌گیری، حساسیت به سیل حوزه آبخیز خیاوچای به‌صورت پنج طبقه با حساسیت خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم نشان داده شد. نتایج نشان داد زیرحوضه‌های واقع در مجاورت خروجی حوزه بیش‌ترین حساسیت به سیل را دارد. به‌عبارتی سیل‌خیزی زیرحوزه‌های واقع در پایین‌دست آبخیز خیاوچای به‌دلیل تجمع رواناب و نیز حساسیت بالای ناشی از تاثیر سایر متغیرهای شیب و کاربری زراعی دیم است.
نتیجه‌گیری: حفظ حریم رودخانه و انجام عملیات مختلف آبخیزداری به‌منظور هدایت جریان در این مناطق می‌تواند خسارت‌های احتمالی ناشی از وقوع سیل را کاهش دهد. نقشه حساسیت به سیل ارائه شده می‌تواند مبنای اولویت‌بندی مناطق سیل‌خیر و نیز اقدامات کنترلی در راستای مدیریت سیلاب است. لذا، انجام اقدامات آبخیزداری جهت کنترل سیل در این منطقه از اهمیت بیش‌تری برخوردار است.
مواد و روش‌ها: این پژوهش جهت ارزیابی حساسیت به سیل مناطق مختلف حوزه آبخیز خیاوچای واقع در غرب استان اردبیل با وسعت 12680 هکتار با استفاده از روش نسبت فراوانی انجام شد. به‌منظور ارزیابی حساسیت به سیل و اولویت‌بندی زیرحوزه‌ها از پارامترهای طبقات ارتفاعی، شیب، انحنای زمین، شاخص رطوبت توپوگرافی، فاصله از رودخانه، جهت، تراکم زهکشی، گروه هیدرولوژیکی خاک، زمین‌شناسی و کاربری اراضی استفاده شد. نقشه‌های رقومی کلیه پارامترها با استفاده از نرم‌افزارهای مربوطه با فرمت رستری تهیه شدند. سپس با توجه به سیلاب‌های قبلی رخ داده در منطقه مطالعاتی موقعیت جغرافیایی 107 نقطه سیل‌گیر در منطقه تعیین شد. این مجموعه نقاط به‌صورت تصادفی به گروه‌هایی متشکل از 74 نقطه (70 درصد) برای واسنجی و 33 نقطه (30 درصد) برای اعتبارسنجی تقسیم شدند. سپس با تجزیه و تحلیل‌های مقایسه‌ای بین موقعیت رخداد سیلاب‌های قبلی و پارامترهای محیطی مؤثر بر وقوع سیلاب‌‌ها وزن تأثیر هر کلاس از پارامترها به دست آمد. در نهایت نقشه احتمال سیل منطقه مورد مطالعه به دست آمد.
یافته‌ها: بر اساس نقشه پتانسیل سیل‌گیری، حساسیت به سیل حوزه آبخیز خیاوچای به‌صورت پنج طبقه با حساسیت خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم نشان داده شد. نتایج نشان داد زیرحوضه‌های واقع در مجاورت خروجی حوزه بیش‌ترین حساسیت به سیل را دارد. به‌عبارتی سیل‌خیزی زیرحوزه‌های واقع در پایین‌دست آبخیز خیاوچای به‌دلیل تجمع رواناب و نیز حساسیت بالای ناشی از تاثیر سایر متغیرهای شیب و کاربری زراعی دیم است.
نتیجه‌گیری: حفظ حریم رودخانه و انجام عملیات مختلف آبخیزداری به‌منظور هدایت جریان در این مناطق می‌تواند خسارت‌های احتمالی ناشی از وقوع سیل را کاهش دهد. نقشه حساسیت به سیل ارائه شده می‌تواند مبنای اولویت‌بندی مناطق سیل‌خیر و نیز اقدامات کنترلی در راستای مدیریت سیلاب است. لذا، انجام اقدامات آبخیزداری جهت کنترل سیل در این منطقه از اهمیت بیش‌تری برخوردار است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1399/8/13 | ویرایش نهایی: 1401/12/24 | پذیرش: 1401/3/16
دریافت: 1399/8/13 | ویرایش نهایی: 1401/12/24 | پذیرش: 1401/3/16
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
