پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز

چکیده مبسوط

مقدمه و هدف: شوری آب آبیاری یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش محصولات کشاورزی است. استان مازندران یکی از مهم‌ترین مناطق در زمینه‌ی تولید مرکبات در ایران است که بخشی از باغ‌های مرکبات آن با آب‌های زیرزمینی آبیاری می‌شوند. بنابراین این تحقیق، با هدف بررسی شوری (EC) آب‌های زیرزمینی در استان مازندران و تأثیر آن بر عملکرد مرکبات انجام شد. برای این منظور، داده‌های شوری مربوط به 300 حلقه چاه مربوط به شرکت آب منطقه­‌ای استان مازندران، هم به صورت مکانی و هم به صورت زمانی در نوار ساحلی استان مازندران به مساحت 8252 کیلومترمربع در مدت 9 سال متوالی و طی دوره­‌های شش ماهه، با استفاده از نرم­افزار ArcGIS 10.7.1 پهنه‌­بندی ­شدند.

مواد و روش­ها: نقشه­‌های شوری با روش کریجینگ معمولی (OK) و با استفاده از میانگین شوری در دوره‌ها­ی شش ­ماهه از ابتدای سال  1391تا پایان سال 1399، با استفاده از نرم­‌افزار ArcGIS 10.7.1 به­‌دست آمد. براساس رابطه ارائه شده برای کاهش عملکرد نسبت به شوری ((4/1-EC)100-13=Y)، به­‌ترتیب شوری‌­های 40/1، 17/2، 94/2 و 71/3 dS/m برای حصول عملکردهای برابر 100، 90، 80 و 70 درصد، در نظر گرفته شد. بر این اساس، مساحت تحت عملکردهای 100%، 90-100%، 80-90% و 70%> به‌دست آمد. آزمون من-کندال و تخمین­گر شیب سِن نیز برای پیش­بینی تغییرات در سال­‌های آتی استفاده شد.

یافته­‌ها: نقشه‌های EC پهنه‌بندی شده نشان دادند که شوری آب‌های زیرزمینی از غرب به شرق استان، افزایش می­‌یابد. براساس آزمون من-کندال، روند تغییرات زمانی معنی‌­داری برای مساحت­‌های تحت عملکرد <70% (71/3EC>) و عملکرد 100% (40/1EC<) به‌دست آمد، که نشان می‌دهد شوری آب‌های زیرزمینی می­تواند برای باغ‌های مرکبات نوار ساحلی استان مازندران نگران‌­کننده باشد. براساس معادله حاصل از تخمین­گر شیب سِن، برآورد شد که چنانچه این روند ادامه یابد، از سال 1400 مساحت تحت عملکرد 100% به صفر خواهد رسید و حداکثر تا سال 1426، بازده تولید مرکبات در نوار ساحلی، به زیر 70 درصد خواهد رسید.
نتیجه­‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که شوری آب‌های زیرزمینی در قسمت شرقی با گذشت زمان بیش‌تر شده و سطح وسیع­تری را در اطراف تالاب میانکاله دربر می­گیرد که احتمالا می‌­تواند به‌­دلیل نشت آلودگی تالاب به سفره آب‌های زیرزمینی آن محدوده باشد. کاهش کیفیت آب­های زیرزمینی در طی زمان، می­‌تواند ناشی از دو عامل کاهش بارندگی در سال­‌های اخیر و حفر چاه‌­های غیرمجاز و متعاقباً برداشت بی­رویه از چاه­‌های منطقه دانست. در کل، پیشنهاد می­‌شود که آب‌های زیرزمینی در این منطقه به‌­صورت کاملاً کنترل شده، مورد بهره‌­برداری قرار گیرد تا از کاهش روند کیفی آن جلوگیری شود.