دوره 16، شماره 1 - ( بهار و تابستان 1404 )
جلد 16 شماره 1 صفحات 156-143 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mirhashemi M, Shahnazari A, Zarei Ghorkhodi A. (2026). Integrated Water Resources Management Approach and Tools Needed to Influence Sustainable Development. J Watershed Manage Res. 16(1), 143-156. doi:10.61186/jwmr.2024.1246
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1246-fa.html
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1246-fa.html
میرهاشمی مریم، شاهنظری علی، زارعی قورخوردی علیرضا. رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب و ابزار مورد نیاز برای تأثیر بر توسعه پایدار پژوهشنامه مديريت حوزه آبخيز 1404; 16 (1) :156-143 10.61186/jwmr.2024.1246
1- مدیریت منابع آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
2- گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
2- گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
چکیده: (820 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: برای نیل به مدیریت موثر منابع آب، درک گستردهای از ابعاد و ارکان مدیریت یکپارچه ضروری است. بنا بر گزارش کمیته فنی مشارکت جهانی آب، مدیریت یکپارچه منابع آب فرآیندی است که به حفاظت، توسعه و بهره برداری هماهنگ منابع آب سرزمین و سایر منابع وابسته به منظور به حداکثر رساندن رفاه اقتصادی و اجتماعی به شیوه‌ای عادلانه بدون به خطر انداختن پایداری اکوسیستم‌های حیاتی کمک شایانی می‌کند. دستیابی به این مهم نیازمند فراهم‌سازی ابزارهای موردنیاز برای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اجرای صحیح مدیریت یکپارچه منابع آب و دستیابی به اهداف توسعه پایدار است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابزار مورد نیاز رویکرد مدیریت یکپارجه منابع آب برای تاثیر بر توسعه پایدار انجام شد.
مواد و روش‌ها: در پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر، جمع‌آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و توزیع پرسش‌نامه صورت گرفت. در ابتدا، با مرور دیدگاه‌های مختلف و متنوع بین‌المللی و نتایج اجلاس‌ها و کنفرانس‌های جهانی آب مفهوم جامع مدیریت یکپارچه منابع آب انتخاب گردید. سپس با مراجعه به منابع بین‌المللی نظیر گزارش‌های بانک جهانی، مستندات و اجلاس‌های FAO، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، اسناد مرتبط با چشم‌اندازهای کمیته فنی برنامه مشارکت جهانی آب، اسناد برنامه جهانی ارزیابی آب سازمان ملل متحد، سند 2030 سازمان ملل و نیز اسناد بالادستی مصوب مدیریت آب کشور از جمله سیاست‌های کلان آب، سیاست‌های هجده‌گانه آب کشور، سند چشم‌انداز بیست ساله در بخش آب و برنامه چهارم توسعه، اسناد و گزارش‌های مربوط به کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی با محوریت مدیریت یکپارچه منابع آب و توسعه پایدار و همچنین پژوهش‌های محققان ضمن شناسایی اصول، ساختار، چالش‌ها و اهداف مدیریت یکپارچه منابع آب و ارتباط با توسعه پایدار نیز مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور شناسایی ابزارهای موردنیاز رویکرد مدیریت یکپارچه منابع برای تسهیل روند توسعه پایدار میزان اثرگذاری چهار معیار شامل 1) معیارهای حفاظت و بهره‌برداری منابع آب، 2) سیاست‌گذاری، 3) اجتماعی و 4) اقتصادی بر پیاده‌سازی رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب حوضه آبریز تجن با استفاده از توزیع 40 پرسش‌نامه در بین اساتید و دانشجویان گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری مورد ارزیابی قرار گرفتند. روایی پرسش‌نامه در گروه مهندسی آب دانشگاه علم کشاورزی ساری مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات نسخه نهایی برای توزیع تکمیل شد. بهمنظور ارزیابی پایایی پرسش‌نامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. تدوین پرسش‌نامه به گونه‌ای صورت گرفت که برای هر مؤلفه 13 گویه و پنج زیرمجموعه بر اساس طیف لیکرت با امتیازات عددی شامل خیلی کم (1)، کم (2)، متوسط (3)، زیاد (4) و خیلی زیاد (5) در نظر گرفته شد. میزان آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه‌های تهیه شده برابر با 10/891 به‌دست آمد که نشان‌دهنده پایایی بسیار خوب پرسش‌نامه‌های تهیه شدهاست. در نهایت، با استفاده از نسبت مجموع کلیه امتیازات هر مؤلفه به تعداد پرسش‌نامه‌های توزیع شده، میزان تأثیرپذیری هریک از این مؤلفه‌ها بر پیاده‌سازی رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب براساس درصد تعیین گردید.
یافته‌ها: براساس ارزیابی‌های صورت گرفته، مؤلفه حفاظت و بهره‌برداری منابع آب بیش‌ترین میزان اثربخشی (64/60%) را بر پیاده‌سازی مدیریت یکپارچه منابع آب حوضه آبریز تجن داشت. از طرفی، اهرم‌های سیاست‌گذاری با (52/40%) در اولویت دوم میزان اثربخشی و بخش‌های اجتماعی و اقتصادی نیز به‌ترتیب اولویت‌های سوم (52/40%) و چهارم (43/30%) را به‌خود اختصاص دادند. با توجه به نتایج فوق‌الذکر می‌توان به این مهم پی برد که در شرایط کنونی و بحران آب، حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب از ارکان اساسی دستیابی به مدیریت یکپارچه منابع آب و سهولت در دستیابی به توسعه پایدار در منطقه هستند. از طرفی، نمی‌توان میزان تأثیر سایر مؤلفه‌ها را نادیده گرفت چراکه اجرای موفق رویکرد یکپارچه منابع آب و دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه همه‌جانبه به کلیه بخش‌های مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی است چرا که این ابزارها مکمل یکدیگرند و اختلال در فراهمی هرکدام از آن‌ها منجر به ایجاد محدودیت در دستیابی به اهداف و چشم‌اندازهای توسعه پایدار در یک منطقه می‌شود. این امر نیز نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم در بخش‌های مختلف است.
نتیجه‌گیری: عواملی مانند رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و تغییر اقلیم تأثیر نامطلوبی بر منابع آب حوضه آبریز تجن داشته اند. از آنجا که اهدافی مانند تأمین پایدار آب، تضمین بهداشت عمومی، تصفیه فاضلاب، طرح‌های آبیاری و زهکشی و حفاظت از حوضه آبخیز با انجام اقدامات موقت به درستی قابلیت اجرا ندارند، مدیریت یکپارچه منابع آب اجرای پیوسته این اهداف را تضمین خواهد نمود. به‌طور کلی و باتوجه به بررسی‌های صورت گرفته در پژوهش حاضر، مدیریت یکپارچه منابع آب و توسعه پایدار در حوضه آبریز تجن و سایر مناطق دو جزء جدایی‌ناپذیر برای تداوم بقای یک منطقه هستند. بنابراین، فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای این مهم بایستی به‌عنوان ارکان اصلی برنامه‌ریزی‌های مدیریتی حوضه آبریز در نظر گرفته شود که این امر نیز جز با مشارکت و هماهنگی همه ارگان‌ها، سازمان‌ها، ذی‌نفعان و بهره‌برداران منابع آب میسر نخواهد شد. عدم وجود دیدگاه مشارکتی یکی از چالش‌های بزرگ در مدیریت منابع آب و بالطبع دستیابی به توسعه پایدار است. بنا بر این، گسترش رویکرد مدیریت مشارکتی در کلیه ابعاد مرتبط با منابع آب و دستیابی به اهداف توسعه پایدار می‌تواند شرایط کنونی را بهبود و شرایط مطلوب آینده را تا حدودی تضمین نماید.
مقدمه و هدف: برای نیل به مدیریت موثر منابع آب، درک گستردهای از ابعاد و ارکان مدیریت یکپارچه ضروری است. بنا بر گزارش کمیته فنی مشارکت جهانی آب، مدیریت یکپارچه منابع آب فرآیندی است که به حفاظت، توسعه و بهره برداری هماهنگ منابع آب سرزمین و سایر منابع وابسته به منظور به حداکثر رساندن رفاه اقتصادی و اجتماعی به شیوه‌ای عادلانه بدون به خطر انداختن پایداری اکوسیستم‌های حیاتی کمک شایانی می‌کند. دستیابی به این مهم نیازمند فراهم‌سازی ابزارهای موردنیاز برای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اجرای صحیح مدیریت یکپارچه منابع آب و دستیابی به اهداف توسعه پایدار است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابزار مورد نیاز رویکرد مدیریت یکپارجه منابع آب برای تاثیر بر توسعه پایدار انجام شد.
مواد و روش‌ها: در پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر، جمع‌آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و توزیع پرسش‌نامه صورت گرفت. در ابتدا، با مرور دیدگاه‌های مختلف و متنوع بین‌المللی و نتایج اجلاس‌ها و کنفرانس‌های جهانی آب مفهوم جامع مدیریت یکپارچه منابع آب انتخاب گردید. سپس با مراجعه به منابع بین‌المللی نظیر گزارش‌های بانک جهانی، مستندات و اجلاس‌های FAO، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، اسناد مرتبط با چشم‌اندازهای کمیته فنی برنامه مشارکت جهانی آب، اسناد برنامه جهانی ارزیابی آب سازمان ملل متحد، سند 2030 سازمان ملل و نیز اسناد بالادستی مصوب مدیریت آب کشور از جمله سیاست‌های کلان آب، سیاست‌های هجده‌گانه آب کشور، سند چشم‌انداز بیست ساله در بخش آب و برنامه چهارم توسعه، اسناد و گزارش‌های مربوط به کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی با محوریت مدیریت یکپارچه منابع آب و توسعه پایدار و همچنین پژوهش‌های محققان ضمن شناسایی اصول، ساختار، چالش‌ها و اهداف مدیریت یکپارچه منابع آب و ارتباط با توسعه پایدار نیز مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور شناسایی ابزارهای موردنیاز رویکرد مدیریت یکپارچه منابع برای تسهیل روند توسعه پایدار میزان اثرگذاری چهار معیار شامل 1) معیارهای حفاظت و بهره‌برداری منابع آب، 2) سیاست‌گذاری، 3) اجتماعی و 4) اقتصادی بر پیاده‌سازی رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب حوضه آبریز تجن با استفاده از توزیع 40 پرسش‌نامه در بین اساتید و دانشجویان گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری مورد ارزیابی قرار گرفتند. روایی پرسش‌نامه در گروه مهندسی آب دانشگاه علم کشاورزی ساری مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات نسخه نهایی برای توزیع تکمیل شد. بهمنظور ارزیابی پایایی پرسش‌نامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. تدوین پرسش‌نامه به گونه‌ای صورت گرفت که برای هر مؤلفه 13 گویه و پنج زیرمجموعه بر اساس طیف لیکرت با امتیازات عددی شامل خیلی کم (1)، کم (2)، متوسط (3)، زیاد (4) و خیلی زیاد (5) در نظر گرفته شد. میزان آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه‌های تهیه شده برابر با 10/891 به‌دست آمد که نشان‌دهنده پایایی بسیار خوب پرسش‌نامه‌های تهیه شدهاست. در نهایت، با استفاده از نسبت مجموع کلیه امتیازات هر مؤلفه به تعداد پرسش‌نامه‌های توزیع شده، میزان تأثیرپذیری هریک از این مؤلفه‌ها بر پیاده‌سازی رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب براساس درصد تعیین گردید.
یافته‌ها: براساس ارزیابی‌های صورت گرفته، مؤلفه حفاظت و بهره‌برداری منابع آب بیش‌ترین میزان اثربخشی (64/60%) را بر پیاده‌سازی مدیریت یکپارچه منابع آب حوضه آبریز تجن داشت. از طرفی، اهرم‌های سیاست‌گذاری با (52/40%) در اولویت دوم میزان اثربخشی و بخش‌های اجتماعی و اقتصادی نیز به‌ترتیب اولویت‌های سوم (52/40%) و چهارم (43/30%) را به‌خود اختصاص دادند. با توجه به نتایج فوق‌الذکر می‌توان به این مهم پی برد که در شرایط کنونی و بحران آب، حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب از ارکان اساسی دستیابی به مدیریت یکپارچه منابع آب و سهولت در دستیابی به توسعه پایدار در منطقه هستند. از طرفی، نمی‌توان میزان تأثیر سایر مؤلفه‌ها را نادیده گرفت چراکه اجرای موفق رویکرد یکپارچه منابع آب و دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه همه‌جانبه به کلیه بخش‌های مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی است چرا که این ابزارها مکمل یکدیگرند و اختلال در فراهمی هرکدام از آن‌ها منجر به ایجاد محدودیت در دستیابی به اهداف و چشم‌اندازهای توسعه پایدار در یک منطقه می‌شود. این امر نیز نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم در بخش‌های مختلف است.
نتیجه‌گیری: عواملی مانند رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و تغییر اقلیم تأثیر نامطلوبی بر منابع آب حوضه آبریز تجن داشته اند. از آنجا که اهدافی مانند تأمین پایدار آب، تضمین بهداشت عمومی، تصفیه فاضلاب، طرح‌های آبیاری و زهکشی و حفاظت از حوضه آبخیز با انجام اقدامات موقت به درستی قابلیت اجرا ندارند، مدیریت یکپارچه منابع آب اجرای پیوسته این اهداف را تضمین خواهد نمود. به‌طور کلی و باتوجه به بررسی‌های صورت گرفته در پژوهش حاضر، مدیریت یکپارچه منابع آب و توسعه پایدار در حوضه آبریز تجن و سایر مناطق دو جزء جدایی‌ناپذیر برای تداوم بقای یک منطقه هستند. بنابراین، فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای این مهم بایستی به‌عنوان ارکان اصلی برنامه‌ریزی‌های مدیریتی حوضه آبریز در نظر گرفته شود که این امر نیز جز با مشارکت و هماهنگی همه ارگان‌ها، سازمان‌ها، ذی‌نفعان و بهره‌برداران منابع آب میسر نخواهد شد. عدم وجود دیدگاه مشارکتی یکی از چالش‌های بزرگ در مدیریت منابع آب و بالطبع دستیابی به توسعه پایدار است. بنا بر این، گسترش رویکرد مدیریت مشارکتی در کلیه ابعاد مرتبط با منابع آب و دستیابی به اهداف توسعه پایدار می‌تواند شرایط کنونی را بهبود و شرایط مطلوب آینده را تا حدودی تضمین نماید.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
