دوره 16، شماره 1 - ( بهار و تابستان 1404 )
جلد 16 شماره 1 صفحات 171-157 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Lotfalian M, Mansouri S, Rasuli Akerdi Y, Nasiri M, Akbari H, Rizvandi V. (2026). Assessing the Condition of Forest Roads in Neka and Behshahr Counties after Five Years of the Logging Ban. J Watershed Manage Res. 16(1), 157-171. doi:10.61186/jwmr. 2024.1259
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1259-fa.html
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1259-fa.html
لطفعلیان مجید، منصوری سارا، رسولی یداله، نصیری مهران، اکبری حسن، ریزوندی وحید. ارزیابی وضعیت جاده های جنگلی شهرستان های نکا و بهشهر از لحاظ میزان خسارت پس از پنج سال توقف بهره برداری پژوهشنامه مديريت حوزه آبخيز 1404; 16 (1) :171-157 10.61186/jwmr. 2024.1259
مجید لطفعلیان*1 
، سارا منصوری1، یداله رسولی2، مهران نصیری1، حسن اکبری1، وحید ریزوندی3
، سارا منصوری1، یداله رسولی2، مهران نصیری1، حسن اکبری1، وحید ریزوندی3
1- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع‌طبیعی ساری، ساری، ایران
2- اداره کل منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
3- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع‌طبیعی ساری، ساری، ایران
2- اداره کل منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
3- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع‌طبیعی ساری، ساری، ایران
چکیده: (723 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: جاده‌های جنگلی به عنوان شاه‌راه‌های ارتباطی به جنگل‌ها نقش اساسی در فعالیت‌های مختلف جنگل‌داری دارند. این جاده‌ها علاوه‌بر فراهم کردن امکان دسترسی به منابع جنگلی برای بهره‌برداری، حفاظت و احیای جنگل‌ها، در بسیاری از زمینه‌های غیر تولیدی نیز اهمیت دارند، مانند گردشگری و تفریح. بدون وجود این جاده‌ها، بسیاری از فعالیت‌های جنگل‌داری و مدیریت جنگل‌ها غیرقابل تصور است. اما با توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها و عدم تخصیص بودجه کافی، بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با جنگل‌داری متوقف شده‌اند. این توقف باعث وقفه در عملیات تعمیر و نگهداری جاده‌های جنگلی، که به‌عنوان یک نیاز مداوم شناخته می‌شوند، گردیده است و خسارات قابل توجهی به این جاده‌ها وارد شده است. در این شرایط، سوالاتی نظیر میزان و نوع آسیب‌ها، و روند تغییرات آسیب‌ها، اهمیت ویژه‌ای در مدیریت و نگهداری جاده‌ها دارند. به‌ویژه با اجرای قانون "تنفس جنگل" و کاهش بررسی‌های مربوط به جاده‌های جنگلی، این تحقیق به‌دنبال شناسایی و تحلیل آسیب‌های وارد شده به جاده‌های جنگلی در این دوره است. هدف اصلی این مطالعه، شناسایی مناطق آسیب‌دیده در جاده‌های جنگلی و مکان‌یابی دقیق آن‌ها به‌منظور ارائه اطلاعات لازم برای مدیریت بهینه این جاده‌ها است.
مواد و روش‌ها: با توجه به فقدان اطلاعات قبلی و نگرانی از توزیع نامتقارن خرابی‌ها در جاده‌ها، این تحقیق در مرحله اول با هدف دستیابی به اطلاعات دقیق و معتبر، از روش آماربرداری صددرصدی و پیمایش زمینی کلیه جاده‌های جنگلی موجود در شهرستان‌های نکا و بهشهر به طول 333/6 کیلومتر استفاده کرده است. در این مرحله، تمامی آسیب‌های موجود در جاده‌ها به‌طور نقطه‌ای ثبت و مشخصات هر آسیب به طور کامل مستند گردید. پس از آن، به‌منظور مقایسه روش نمونه‌برداری با آماربرداری صددرصدی، جاده‌های موجود در نکا و بهشهر با توجه به ویژگی‌های توپوگرافی، شیب، دپو و سایر عوامل مؤثر، به قطعاتی تقسیم شدند و نمونه‌برداری به‌صورت تصادفی و منظم انجام گرفت. طول هر قطعه برای آماربرداری بسته به ویژگی‌های منطقه بین 100 تا 200 متر انتخاب شد. جهت انتخاب نقطه شروع برای پیمایش، ابتدا یک عدد تصادفی بین صفر تا 20 انتخاب گردید، سپس به اندازه این عدد تصادفی، روی جاده حرکت شد و نقطه آغاز آماربرداری تعیین شد. در نهایت، یک ترانسکت خطی عمود بر محور میانه جاده در نظر گرفته شد و ترانسکت‌های بعدی با فاصله 20 متر از یکدیگر در طول جاده پیاده‌سازی گردیدند. این روش امکان ارزیابی وضعیت موجود جاده‌ها را فراهم ساخت که به مدیران جنگل‌ها در اتخاذ تصمیمات بهتر و مبتنی بر آمار دقیق کمک خواهدکرد.
یافته‌ها: بر اساس نتایج به‌دست آمده از این تحقیق، در طول مسیرهای پیمایش‌شده مجموعاً 1030 مورد آسیب مختلف در جاده‌های جنگلی ثبت گردید. این آسیب‌ها شامل طیف وسیعی از خرابی‌ها و مشکلات زیرساختی بودند که هرکدام تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد جاده‌ها دارند. به‌طور خاص، 106 مورد ریزش دیواره خاک‌برداری مشاهده شد که این مشکل معمولاً به‌دلیل عدم پایداری خاک در شیب‌ها و ناتوانی در تثبیت دیواره‌ها در برابر فشارهای طبیعی مانند بارش باران و حرکت زمین ایجاد می‌شود. همچنین، 48 مورد رانش دیواره خاکریزی ثبت گردید که در این حالت، جابه‌جایی مواد خاکی موجب آسیب به ساختار جاده می‌شود. علاوه‌بر این، 74 مورد لغزش جاده‌ای شناسایی شد که این نوع آسیب‌ها معمولاً در بخش‌های شیب‌دار جاده‌ها رخ می‌دهند و می‌توانند منجر به بروز خطرات جدی برای عبور و مرور وسایل نقلیه شوند. در خصوص مشکلات سطحی، 167 مورد چاله‌های محدودکننده سرعت ثبت گردید که این مشکلات به‌طور عمده به‌دلیل تردد زیاد وسایل نقلیه و نداشتن اقدامات لازم در ترمیم سطح جاده‌ها به‌وجود آمده‌اند. همچنین، 280 مورد گرفتگی جوی‌های کناری مشاهده شد که این آسیب‌ها به‌دلیل انباشت رسوبات و مواد آلی در مجاری آب‌های سطحی جاده‌ها ایجاد شده، مانع از هدایت صحیح آب باران می‌شوند. 116 مورد گرفتگی آبروی عرضی و 98 مورد تخریب آبروی عرضی نیز گزارش شد که این مشکلات معمولاً به‌دلیل عدم نگهداری و تعمیرات مناسب در مسیرهای عبور آب از عرض جاده‌ها بروز می‌کنند. در نهایت، 141 مورد سد عبور توسط درختان ثبت گردید که معمولاً در اثر افتادن درختان جنگلی در کنار جاده‌ها به‌وجود می‌آید و می‌تواند مانع از عبور وسایل نقلیه شود. در شهرستان بهشهر، توزیع خسارات به‌صورت زیر بود: 83 مورد در جاده‌های درجه یک، 61 مورد در جاده‌های درجه دو و 36 مورد در جاده‌های درجه سه گزارش شدند. این توزیع نشان می‌دهد که جاده‌های درجه یک که به‌عنوان جاده‌های اصلی و پرتردد شناخته می‌شوند، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند. در شهرستان نکا نیز خسارت‌ها به‌طور متفاوتی توزیع شده بودند، بهطوری که 108 مورد در جاده‌های درجه یک، 469 مورد در جاده‌های درجه دو و 273 مورد در جاده‌های درجه سه ثبت گردیدند. در نکا، جاده‌های درجه دو بیشترین آسیب‌ها را متحمل شده‌اند که احتمالاً به‌دلیل ضعف در زیرسازی و فشار کمتر از لحاظ تردد نسبت به جاده‌های درجه یک، اما بیشتر در معرض آسیب قرار گرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: در بهشهر، بیشترین آسیب‌ها به جاده‌های درجه یک مربوط می‌شود. این جاده‌ها به‌دلیل طول بیشتر و تردد بالاتر وسایل نقلیه در معرض آسیب بیشتری قرار گرفته‌اند. جاده‌های درجه یک به‌عنوان مسیرهای اصلی، با فشار بیشتری از تردد روزانه مواجه‌اند که منجربه خرابی‌های متعدد مانند لغزش‌ها و فرسودگی‌های ساختاری می‌شود. در نکا، بیشترین آسیب‌ها به جاده‌های درجه دو وارد شده است. علت این امر به‌طور عمده تردد نسبتاً همگن وسایل نقلیه در این جاده‌ها و ضعف در زیرسازی جاده‌ها نسبت به جاده‌های درجه یک است. جاده‌های درجه دو معمولاً تحت فشار کمتری از لحاظ تردد قرار دارند، اما به دلیل ضعف در زیرسازی و ساختار ضعیف‌تر نسبت به جاده‌های درجه یک، بیشتر در معرض خرابی‌ها و آسیب‌ها هستند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها و عدم اجرای عملیات تعمیر و نگهداری به مدت طولانی باعث ایجاد نواقص زیادی در وضعیت جاده‌های جنگلی شدهاست. به‌ویژه در شهرستآن‌های نکا و بهشهر، آسیب‌ها بیشتر در جاده‌های درجه دو و سه مشاهده می‌شوند که نیاز به توجه ویژه و تخصیص بودجه برای تعمیر و نگهداری این جاده‌ها را ضروری می‌سازد. بر اساس یافته‌های این تحقیق، اقدامات فوری برای ترمیم و نگهداری جاده‌های جنگلی در این مناطق باید در اولویت قرار گیرند تا از تشدید خرابی‌ها و کاهش بهره‌وری منابع طبیعی جلوگیری شود. علاوه‌بر این، اجرای برنامه‌های بازسازی و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ها باید به‌عنوان یک اولویت در مدیریت جنگل‌ها در نظر گرفته شود تا نه‌تنها وضعیت جاده‌ها بهبود یابد، بلکه استفاده بهینه از منابع جنگلی نیز ممکن گردد.
مقدمه و هدف: جاده‌های جنگلی به عنوان شاه‌راه‌های ارتباطی به جنگل‌ها نقش اساسی در فعالیت‌های مختلف جنگل‌داری دارند. این جاده‌ها علاوه‌بر فراهم کردن امکان دسترسی به منابع جنگلی برای بهره‌برداری، حفاظت و احیای جنگل‌ها، در بسیاری از زمینه‌های غیر تولیدی نیز اهمیت دارند، مانند گردشگری و تفریح. بدون وجود این جاده‌ها، بسیاری از فعالیت‌های جنگل‌داری و مدیریت جنگل‌ها غیرقابل تصور است. اما با توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها و عدم تخصیص بودجه کافی، بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با جنگل‌داری متوقف شده‌اند. این توقف باعث وقفه در عملیات تعمیر و نگهداری جاده‌های جنگلی، که به‌عنوان یک نیاز مداوم شناخته می‌شوند، گردیده است و خسارات قابل توجهی به این جاده‌ها وارد شده است. در این شرایط، سوالاتی نظیر میزان و نوع آسیب‌ها، و روند تغییرات آسیب‌ها، اهمیت ویژه‌ای در مدیریت و نگهداری جاده‌ها دارند. به‌ویژه با اجرای قانون "تنفس جنگل" و کاهش بررسی‌های مربوط به جاده‌های جنگلی، این تحقیق به‌دنبال شناسایی و تحلیل آسیب‌های وارد شده به جاده‌های جنگلی در این دوره است. هدف اصلی این مطالعه، شناسایی مناطق آسیب‌دیده در جاده‌های جنگلی و مکان‌یابی دقیق آن‌ها به‌منظور ارائه اطلاعات لازم برای مدیریت بهینه این جاده‌ها است.
مواد و روش‌ها: با توجه به فقدان اطلاعات قبلی و نگرانی از توزیع نامتقارن خرابی‌ها در جاده‌ها، این تحقیق در مرحله اول با هدف دستیابی به اطلاعات دقیق و معتبر، از روش آماربرداری صددرصدی و پیمایش زمینی کلیه جاده‌های جنگلی موجود در شهرستان‌های نکا و بهشهر به طول 333/6 کیلومتر استفاده کرده است. در این مرحله، تمامی آسیب‌های موجود در جاده‌ها به‌طور نقطه‌ای ثبت و مشخصات هر آسیب به طور کامل مستند گردید. پس از آن، به‌منظور مقایسه روش نمونه‌برداری با آماربرداری صددرصدی، جاده‌های موجود در نکا و بهشهر با توجه به ویژگی‌های توپوگرافی، شیب، دپو و سایر عوامل مؤثر، به قطعاتی تقسیم شدند و نمونه‌برداری به‌صورت تصادفی و منظم انجام گرفت. طول هر قطعه برای آماربرداری بسته به ویژگی‌های منطقه بین 100 تا 200 متر انتخاب شد. جهت انتخاب نقطه شروع برای پیمایش، ابتدا یک عدد تصادفی بین صفر تا 20 انتخاب گردید، سپس به اندازه این عدد تصادفی، روی جاده حرکت شد و نقطه آغاز آماربرداری تعیین شد. در نهایت، یک ترانسکت خطی عمود بر محور میانه جاده در نظر گرفته شد و ترانسکت‌های بعدی با فاصله 20 متر از یکدیگر در طول جاده پیاده‌سازی گردیدند. این روش امکان ارزیابی وضعیت موجود جاده‌ها را فراهم ساخت که به مدیران جنگل‌ها در اتخاذ تصمیمات بهتر و مبتنی بر آمار دقیق کمک خواهدکرد.
یافته‌ها: بر اساس نتایج به‌دست آمده از این تحقیق، در طول مسیرهای پیمایش‌شده مجموعاً 1030 مورد آسیب مختلف در جاده‌های جنگلی ثبت گردید. این آسیب‌ها شامل طیف وسیعی از خرابی‌ها و مشکلات زیرساختی بودند که هرکدام تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد جاده‌ها دارند. به‌طور خاص، 106 مورد ریزش دیواره خاک‌برداری مشاهده شد که این مشکل معمولاً به‌دلیل عدم پایداری خاک در شیب‌ها و ناتوانی در تثبیت دیواره‌ها در برابر فشارهای طبیعی مانند بارش باران و حرکت زمین ایجاد می‌شود. همچنین، 48 مورد رانش دیواره خاکریزی ثبت گردید که در این حالت، جابه‌جایی مواد خاکی موجب آسیب به ساختار جاده می‌شود. علاوه‌بر این، 74 مورد لغزش جاده‌ای شناسایی شد که این نوع آسیب‌ها معمولاً در بخش‌های شیب‌دار جاده‌ها رخ می‌دهند و می‌توانند منجر به بروز خطرات جدی برای عبور و مرور وسایل نقلیه شوند. در خصوص مشکلات سطحی، 167 مورد چاله‌های محدودکننده سرعت ثبت گردید که این مشکلات به‌طور عمده به‌دلیل تردد زیاد وسایل نقلیه و نداشتن اقدامات لازم در ترمیم سطح جاده‌ها به‌وجود آمده‌اند. همچنین، 280 مورد گرفتگی جوی‌های کناری مشاهده شد که این آسیب‌ها به‌دلیل انباشت رسوبات و مواد آلی در مجاری آب‌های سطحی جاده‌ها ایجاد شده، مانع از هدایت صحیح آب باران می‌شوند. 116 مورد گرفتگی آبروی عرضی و 98 مورد تخریب آبروی عرضی نیز گزارش شد که این مشکلات معمولاً به‌دلیل عدم نگهداری و تعمیرات مناسب در مسیرهای عبور آب از عرض جاده‌ها بروز می‌کنند. در نهایت، 141 مورد سد عبور توسط درختان ثبت گردید که معمولاً در اثر افتادن درختان جنگلی در کنار جاده‌ها به‌وجود می‌آید و می‌تواند مانع از عبور وسایل نقلیه شود. در شهرستان بهشهر، توزیع خسارات به‌صورت زیر بود: 83 مورد در جاده‌های درجه یک، 61 مورد در جاده‌های درجه دو و 36 مورد در جاده‌های درجه سه گزارش شدند. این توزیع نشان می‌دهد که جاده‌های درجه یک که به‌عنوان جاده‌های اصلی و پرتردد شناخته می‌شوند، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند. در شهرستان نکا نیز خسارت‌ها به‌طور متفاوتی توزیع شده بودند، بهطوری که 108 مورد در جاده‌های درجه یک، 469 مورد در جاده‌های درجه دو و 273 مورد در جاده‌های درجه سه ثبت گردیدند. در نکا، جاده‌های درجه دو بیشترین آسیب‌ها را متحمل شده‌اند که احتمالاً به‌دلیل ضعف در زیرسازی و فشار کمتر از لحاظ تردد نسبت به جاده‌های درجه یک، اما بیشتر در معرض آسیب قرار گرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: در بهشهر، بیشترین آسیب‌ها به جاده‌های درجه یک مربوط می‌شود. این جاده‌ها به‌دلیل طول بیشتر و تردد بالاتر وسایل نقلیه در معرض آسیب بیشتری قرار گرفته‌اند. جاده‌های درجه یک به‌عنوان مسیرهای اصلی، با فشار بیشتری از تردد روزانه مواجه‌اند که منجربه خرابی‌های متعدد مانند لغزش‌ها و فرسودگی‌های ساختاری می‌شود. در نکا، بیشترین آسیب‌ها به جاده‌های درجه دو وارد شده است. علت این امر به‌طور عمده تردد نسبتاً همگن وسایل نقلیه در این جاده‌ها و ضعف در زیرسازی جاده‌ها نسبت به جاده‌های درجه یک است. جاده‌های درجه دو معمولاً تحت فشار کمتری از لحاظ تردد قرار دارند، اما به دلیل ضعف در زیرسازی و ساختار ضعیف‌تر نسبت به جاده‌های درجه یک، بیشتر در معرض خرابی‌ها و آسیب‌ها هستند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها و عدم اجرای عملیات تعمیر و نگهداری به مدت طولانی باعث ایجاد نواقص زیادی در وضعیت جاده‌های جنگلی شدهاست. به‌ویژه در شهرستآن‌های نکا و بهشهر، آسیب‌ها بیشتر در جاده‌های درجه دو و سه مشاهده می‌شوند که نیاز به توجه ویژه و تخصیص بودجه برای تعمیر و نگهداری این جاده‌ها را ضروری می‌سازد. بر اساس یافته‌های این تحقیق، اقدامات فوری برای ترمیم و نگهداری جاده‌های جنگلی در این مناطق باید در اولویت قرار گیرند تا از تشدید خرابی‌ها و کاهش بهره‌وری منابع طبیعی جلوگیری شود. علاوه‌بر این، اجرای برنامه‌های بازسازی و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ها باید به‌عنوان یک اولویت در مدیریت جنگل‌ها در نظر گرفته شود تا نه‌تنها وضعیت جاده‌ها بهبود یابد، بلکه استفاده بهینه از منابع جنگلی نیز ممکن گردد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
ساير موضوعات وابسته به مديريت حوزه آبخيز
دریافت: 1403/2/20 | پذیرش: 1403/7/4
دریافت: 1403/2/20 | پذیرش: 1403/7/4
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
