بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- دانشگاه تبریز
چکیده: (499 مشاهده)
مقدمه و هدف: سیلاب‌ها از جمله مهم‌ترین مخاطرات محیطی محسوب می‌شوند که همه‌ساله خسارات جبران‌ناپذیری را در سراسر کشور برجای می‌گذارند. حوضه آبریز آجی چای نیز به دلیل گستردگی مساحت و دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی جزو حوضه‌های با پتانسیل بالای خطر وقوع سیل در نظر گرفته می‌شود. بنابراین هدف اصلی از تحقیق حاضر تهیه نقشه پتانسیل خطر وقوع سیل در این حوضه با استفاده از دو روش تصمیم‌گیری چند معیاره و مدل آماری می‌باشد. به همین منظور از 18 پارامتر مؤثر در وقوع سیل جهت تهیه نقشه‌های پتانسیل خطر وقوع سیلاب استفاده گردید. پارامترهای مورد بررسی عبارت بودند از: ارتفاع، شیب، جهت شیب، شاخص رطوبت توپوگرافی، شاخص حمل رسوب، شاخص قدرت آبراهه، انحنای زمین، بارش، فاصله از آبراهه، تراکم آبراهه، لیتولوژی، گروه‌های هیدرولوژیکی خاک، ژئومورفولوژی، فاصله از پل، فاصله از سد، NDVI و کاربری اراضی.
مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) به‌عنوان یک روش تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره و مدل شاخص آماری (SI) به‌عنوان یک روش آماری دو متغیره جهت دستیابی به هدف تحقیق استفاده گردید. به منظور اجرای مدل‌های تحقیق از موقعیت 274 نقطه سیلابی که در گذشته اتفاق افتاده‌اند، استفاده شد. نقشه موقعیت نقاط سیلاب‌های منطقه از طریق اطلاعات شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی، بازدیدهای میدانی و همچنین تصویر ماهواره‌ای لندست 8 سنجنده OLI-TIRS تهیه گردید.
یافته‌ها: نتایج وزن دهی پارامترها با استفاده از مدل ANP نشان داد که سه پارامتر بارش، ژئومورفولوژی و شیب به ترتیب با ضرایب 0/137، 0/104 و 0/101 بیشترین وزن را داشته‌اند که بیانگر تأثیر زیاد این عوامل در وقوع سیلاب‌های منطقه می‌باشد. در مقابل دو پارامتر شاخص حمل رسوب و شاخص قدرت آبراهه کمترین وزن را داشته‌اند. ارزیابی اهمیت پارامترها با استفاده از مدل SI نیز نشان داد که مناطق نزدیک رودخانه‌ها و پل‌ها، سطوح کم ارتفاع و دارای شیب کم مستعد خطر وقوع سیل می‌باشند. نقشه‌های نهایی از حاصل‌ضرب وزن هر کدام از پارامترها در لایه‌های اطلاعاتی آن‌ها و در پنج طبقه از پتانسیل خیلی کم تا خیلی زیاد تهیه شد. بررسی نقشه‌های نهایی نشان داد که الگوی پراکنش پهنه‌های خطر در هر دو مدل مشابه هم بوده و سطوح هموار و دشتی جزو مناطق با خطر بالای وقوع سیل شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: بررسی مساحت هر یک کلاس‌های خطر وقوع سیل در مدل‌های تحقیق نشان داد که در مدل ANP حدود 34 درصد و در مدل SI نیز 46 درصد از مساحت منطقه در پهنه‌های زیاد و خیلی زیاد از نظر وقوع سیل قرار داشتند. ارزیابی دقت مدل‌ها با استفاده از منحنی ROC و سطح زیر منحنی نشان داد که مدل SI با ضریب 0/945 عملکرد بهتری نسبت به مدل ANP در شناسایی پهنه‌های پرخطر داشته است.
مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) به‌عنوان یک روش تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره و مدل شاخص آماری (SI) به‌عنوان یک روش آماری دو متغیره جهت دستیابی به هدف تحقیق استفاده گردید. به منظور اجرای مدل‌های تحقیق از موقعیت 274 نقطه سیلابی که در گذشته اتفاق افتاده‌اند، استفاده شد. نقشه موقعیت نقاط سیلاب‌های منطقه از طریق اطلاعات شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی، بازدیدهای میدانی و همچنین تصویر ماهواره‌ای لندست 8 سنجنده OLI-TIRS تهیه گردید.
یافته‌ها: نتایج وزن دهی پارامترها با استفاده از مدل ANP نشان داد که سه پارامتر بارش، ژئومورفولوژی و شیب به ترتیب با ضرایب 0/137، 0/104 و 0/101 بیشترین وزن را داشته‌اند که بیانگر تأثیر زیاد این عوامل در وقوع سیلاب‌های منطقه می‌باشد. در مقابل دو پارامتر شاخص حمل رسوب و شاخص قدرت آبراهه کمترین وزن را داشته‌اند. ارزیابی اهمیت پارامترها با استفاده از مدل SI نیز نشان داد که مناطق نزدیک رودخانه‌ها و پل‌ها، سطوح کم ارتفاع و دارای شیب کم مستعد خطر وقوع سیل می‌باشند. نقشه‌های نهایی از حاصل‌ضرب وزن هر کدام از پارامترها در لایه‌های اطلاعاتی آن‌ها و در پنج طبقه از پتانسیل خیلی کم تا خیلی زیاد تهیه شد. بررسی نقشه‌های نهایی نشان داد که الگوی پراکنش پهنه‌های خطر در هر دو مدل مشابه هم بوده و سطوح هموار و دشتی جزو مناطق با خطر بالای وقوع سیل شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: بررسی مساحت هر یک کلاس‌های خطر وقوع سیل در مدل‌های تحقیق نشان داد که در مدل ANP حدود 34 درصد و در مدل SI نیز 46 درصد از مساحت منطقه در پهنه‌های زیاد و خیلی زیاد از نظر وقوع سیل قرار داشتند. ارزیابی دقت مدل‌ها با استفاده از منحنی ROC و سطح زیر منحنی نشان داد که مدل SI با ضریب 0/945 عملکرد بهتری نسبت به مدل ANP در شناسایی پهنه‌های پرخطر داشته است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
بلايای طبيعی (سيل، خشکسالی و حرکت های توده ای)
دریافت: 1402/10/20 | پذیرش: 1403/2/30
دریافت: 1402/10/20 | پذیرش: 1403/2/30
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
