بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
2- دانشگاه استفالیا المان
2- دانشگاه استفالیا المان
چکیده: (320 مشاهده)
مقدمه و هدف: بهبود شرایط هیدرومورفولوژیکی رودخانه یک امر بسیار مهم در مدیریت پایدار رودخانه‌ها می‌باشد. در دسامبر سال 2000 دستورالعمل چهارچوب اتحادیه اروپا (WFD) ارائه و در مجله رسمی (OJL327) منتشر شد و مناسب‌ترین شیوه برای رسیدن به این هدف به اختیار دولت‌های عضو اتحادیه اروپا واگذار گردیده‌است. دستورالعمل منتشر‌شده در آلمان در سال 2000 توسط گروه مدیریت مسائل آب برای رودخانههای کوچک تا متوسط، با عنوان روش طبقه‌بندی کیفیت ساختاری رودخانه (LAWA-OS) در چهارچوب WFD تهیه شد. مرور مطالعات پیشین حاکی از آن است که روش LAWA-OS در پژوهش‌های داخلی پیش از این، به صورت ارزیابی تنها یک رودخانه انجام شده‌است اما در این پژوهش دو رودخانه پهنه‌کلا و هاردائو با یکدیگر مقایسه شدند. همچنین، روش مذکور در ایران بر روی رودخانههای بزرگ با عرض و دبی زیاد بررسی شده‌است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی روش "طبقه‌بندی کیفیت ساختاری رودخانه در آلمان (LAWA-OS)" و مقایسه وضعیت هیدرومورفولوزی رودخانههای هاردائو در آلمان و پهنه‌کلا در ایران است.
مواد و روش‌ها: روش طبقه‌بندی ساختار رودخانه در آلمان (LAWA-OS) به بررسی آسیب‌ها و تغییرات منفی ایجاد شده توسط عوامل انسانی در طول زمان می‌پردازد. ارزیابی روش ذکرشده شامل چهار مرحله است. مرحله اول جمع‌آوری داده و تهیه نقشه‌های پایه مانند نقشه توپوگرافی، نقشه خاکشناسی و نقشه کاربری اراضی می‌باشد. اطلاعات مذکور برای رودخانه پهنه‌کلا از شرکت سهامی آب منطقه‌ای مازندران و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران اخذ شد. نقشه توپوگرافی رودخانه هاردائو از وبسایت Topografic-Map.Com، تهیه شد. مرحله دوم تعیین بازه و تیپ آن می‌باشد، که با توجه به قرارگیری رودخانه پهنه‌کلا در کوهستان و رودخانه هاردائو در دشت تیپ بازه تعیین شده و یک کیلومتر از هر دو رودخانه انتخاب و به بازه‌های 100 متری تقسیم شدند. مرحله سوم بازدید میدانی است. پر کردن پرسشنامه‌های مربوط به روش LAWA-OS با بازدید از سواحل چپ و راست و عناصر رودخانه‌ها، می‌باشد. مجموعه‌ای از 25 پارامتر منفرد در شش گروه از پارامتر اصلی در پرسشنامه ذکر شده موجود است. مرحله چهارم ارزیابی نتایج است. تعیین کلاس رودخانه روندی برای ارزیابی آن است و در پنج کلاس طبقه‌بندی می‌شود که با توجه به امتیازات تعلق‌گرفته به هر پارامتر امتیاز کل محاسبه شده و در نهایت کلاس کیفیت ساختاری رودخانه، تعیین می‌شود. ارزیابی نهایی شامل دو بخش ارزیابی بر اساس واحد‌های عملکردی (عملکرد پارامترهای منفرد با ارزیابی تخصصی ساختار پهنه‌آبی توسط کارشناس) و ارزیابی مبتنی بر شاخص (عملکرد پارامترهای منفرد بر اساس مقادیر شاخص)، می‌باشد. اگر اختلاف در دو ارزیابی صورت گرفته بیشتر از یک کلاس ساختاری باشد، بررسی مجدد به منظور تعیین خطاهای موجود در دستور کار قرار می‌گیرد.
یافته‌ها: ارزیابیها نشان دادند که در رودخانه هاردائو بیشترین امتیاز تخریبی منفی به ترتیب، مربوط به پارامترهای منفرد انحنای جریان، پوشش کنارهی ویژه، ساختارهای ویژه‌ی جریان،تغییرات عمق، نوع پروفیل رودخانه و تنوع مواد بستر بوده‌است. پارامترهایی که در رودخانه هاردائو در حالت تقریبا طبیعی قرار دارند به ترتیب عبارتند از: عمق پروفیل، فرسایش در عرض و کاربری اراضی. به جز پارارمتر‌های ذکر شده، چند پارامتر در رودخانه هاردائو به حالت کاملا طبیعی وجود دارد. در محدوده مورد مطالعه از رودخانه هاردائو هیچ سازه‌ی عرضی نه در بستر و نه در بدنه آن وجود نداشت. در این راستا، پارامتر منفرد برگشت آب نیز در هیچ کدام از بخش‌های مورد مطالعه از رودخانه‌ی هاردائو مشاهده نشد. پارامترهای منفرد مرتبط با کاربری اراضی نیز دارای امتیاز تخریبی کمی می‌باشند. چرا که حد و حریم رودخانه کاملا آزاد بوده و هیچ‌گونه کارخانه، زباله، سطوح سنگفرش‌شده و حتی سازه‌های محافظت در برابر سیل در دشت سیلابی رودخانه وجود ندارد. در رودخانه پهنه‌کلا بیشترین امتیاز تخریبی منفی به ترتیب، مربوط به پارامترهای منفرد ساختار کناره ویژه، عمق پروفیل و فرسایش در عرض بوده‌است. پارامترهای منفردی که امتیاز تخریبی کمینه را در رودخانه پهنه‌کلا به خود اختصاص دادند عبارتند از پوشش‌گیاهی ساحل رودخانه، کاربری اراضی و حاشیه اطراف رودخانه. همچنین، پارامترهای منفرد سازه‌ی عرضی، برگشت آب، لوله‌گذاری، تغییرات مسیر در گذر جریان، مواد بستر، پوشش بستر و موارد خاص کاربری اراضی در رودخانه پهنه‌کلا تحت تاثیر دخالت‌های انسان قرار نگرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق حاضر حاکی از آن است که رودخانه هاردائو با امتیاز 53/2 در طبقه‌بندی ساختاری کمی تغییر یافته و رودخانه پهنه‌کلا با امتیاز 1/71به لحاظ ساختاری در طبقه‌بندی بدون تغییرات قرار می‌گیرد. با توجه به نتایج ارزیابی شده در رودخانه های هاردائو و پهنه‌کلا، رودخانه پهنه‌کلا وضعیت هیدرومورفولوژیکی طبیعی‌تری نسبت به رودخانه هاردائو دارد. دلیل قرار گرفتن رودخانه‌ی هاردائو در طبقه ساختاری کمی تغییر‌یافته، می‌تواند سهولت دسترسی به رودخانه و کاربری زمین‌های کشاورزی مجاور باشد که موجب ایجاد دخالت‌های انسان در بهم زدن ساختار طبیعی رودخانه، شده‌است.
واژه‌های کلیدی: باززنده‌سازی رودخانه‌ها، پهنه‌آبی، هیدرومورفولوژی، مداخلات انسانی، مدیریت حوضه رودخانه
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
