دوره 13، شماره 25 - ( بهار و تابستان 1401 1401 )
جلد 13 شماره 25 صفحات 96-86 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Farzi P, Sadeghi S H, Jomehpour M. (2022). Application of Resilience Concept in the Analysis of Basic Resources Security for the Shazand Watershed, Markazi Province, Iran. J Watershed Manage Res. 13(25), 86-96. doi:10.52547/jwmr.13.25.86
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1124-fa.html
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1124-fa.html
فرضی پریسا، صادقی سیّد‌حمیدرضا، جمعه‌پور محمود. کاربست مفهوم تاب‌آوری در تحلیل امنیت منابع پایه حوزه آبخیز شازند، استان مرکزی پژوهشنامه مديريت حوزه آبخيز 1401; 13 (25) :96-86 10.52547/jwmr.13.25.86
1- علوم و مهندسی آبخیزداری دانشگاه تربیت مدرس
2- گروه برنامه‌ریزی اجتماعی شهری و منطقه‌ای دانشگاه علامه طباطبائی
2- گروه برنامه‌ریزی اجتماعی شهری و منطقه‌ای دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده: (1992 مشاهده)
مقدمه و هدف: تمرکز صرف بر مشکلات در یک حوزه آبخیز می‌تواند منجر به غفلت از نقاط قوت و ظرفیت‌های موجود در آن شود. به‌عنوان یک رویکرد نوظهور، می‌توان از تفکر تاب‌آوری برای درک بهتر حوزه‌های آبخیز به‌عنوان سامانه‌های پیچیده و پویا بین مردم و طبیعت استفاده کرد و از طریق مدیریت کارآمد آبخیز، گذار به سمت یک آبخیز پایدار را تسهیل کرد. ازاین‌رو پژوهش حاضر، باهدف مدل‌سازی مفهومی تاب‌آوری حوزه آبخیز با استفاده از ابعاد کلیدی بوم‌شناختی، اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی برنامه‌ریزی‌شده است.
مواد و روش‌ها: برای این منظور ابتدا مفهوم‌سازی تاب‌آوری حوزه آبخیز با توجه به شرایط حاکم بر آن برای یک دوره زمانی هشت‌ساله منتهی به 1395 صورت گرفت. سپس اطلاعات و داده‌های معیارهای مؤثر در ابعاد مختلف تهیه و استخراج شد، به‌این‌ترتیب که برای بُعد بوم‌شناختی از شاخص سلامت آبخیز و برای ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب 13، هشت و 13 معیار در نظر گرفته شد که داده‌های موردنیاز این بخش از طریق توزیع پرسشنامه جمع‌آوری شد. در ادامه معیارهای مزبور استانداردشده و وزن متناسب با اهمیت آن‌ها بر اساس روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی تعیین شد. سپس معیارهای ابعاد مختلف ابتدا به‌صورت جداگانه و سپس تلفیق چهار بُعد از طریق میانگین‌گیری هندسی انجام‌شده و تاب‌آوری کلی حوزه آبخیز شازند در مقیاس زیرآبخیز به دست آمد. در ادامه با تعیین سهم هر بعد، درنهایت نقشه تاب‌آوری آبخیز شازند پهنه‌بندی شد.
یافته‌ها: نتایج به‌دست‌آمده تغییرات الگوی زمانی و مکانی شاخص تاب‌آوری را در طول دوره مطالعه برای زیرآبخیزهای شازند نشان داد و مشخص شد که بیشترین مشارکت در شاخص تاب‌آوری آبخیز شازند به ترتیب در ابعاد اقتصادی، بوم‌شناختی، اجتماعی و زیرساختی است.
نتیجه‌گیری: طبق نتایج پژوهش حاضر می‌توان اذعان نمود که مدیریت آبخیزها در مقابل مخاطرات نیاز به درک کامل از وضعیت و پویایی سامانه‌های اجتماعی و بوم‌شناختی در واکنش به تنش‌ها دارد. دراین‌ارتباط استفاده از رویکرد تاب‌آوری و تحلیل مؤلفه‌های مؤثر بر آن در مقیاس حوزه آبخیز می‌تواند یکی از راه‌کارهای مؤثر برای نیل به مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز باشد.
مواد و روش‌ها: برای این منظور ابتدا مفهوم‌سازی تاب‌آوری حوزه آبخیز با توجه به شرایط حاکم بر آن برای یک دوره زمانی هشت‌ساله منتهی به 1395 صورت گرفت. سپس اطلاعات و داده‌های معیارهای مؤثر در ابعاد مختلف تهیه و استخراج شد، به‌این‌ترتیب که برای بُعد بوم‌شناختی از شاخص سلامت آبخیز و برای ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب 13، هشت و 13 معیار در نظر گرفته شد که داده‌های موردنیاز این بخش از طریق توزیع پرسشنامه جمع‌آوری شد. در ادامه معیارهای مزبور استانداردشده و وزن متناسب با اهمیت آن‌ها بر اساس روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی تعیین شد. سپس معیارهای ابعاد مختلف ابتدا به‌صورت جداگانه و سپس تلفیق چهار بُعد از طریق میانگین‌گیری هندسی انجام‌شده و تاب‌آوری کلی حوزه آبخیز شازند در مقیاس زیرآبخیز به دست آمد. در ادامه با تعیین سهم هر بعد، درنهایت نقشه تاب‌آوری آبخیز شازند پهنه‌بندی شد.
یافته‌ها: نتایج به‌دست‌آمده تغییرات الگوی زمانی و مکانی شاخص تاب‌آوری را در طول دوره مطالعه برای زیرآبخیزهای شازند نشان داد و مشخص شد که بیشترین مشارکت در شاخص تاب‌آوری آبخیز شازند به ترتیب در ابعاد اقتصادی، بوم‌شناختی، اجتماعی و زیرساختی است.
نتیجه‌گیری: طبق نتایج پژوهش حاضر می‌توان اذعان نمود که مدیریت آبخیزها در مقابل مخاطرات نیاز به درک کامل از وضعیت و پویایی سامانه‌های اجتماعی و بوم‌شناختی در واکنش به تنش‌ها دارد. دراین‌ارتباط استفاده از رویکرد تاب‌آوری و تحلیل مؤلفه‌های مؤثر بر آن در مقیاس حوزه آبخیز می‌تواند یکی از راه‌کارهای مؤثر برای نیل به مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز باشد.
فهرست منابع
1. Adger, W.N. 2006. Vulnerability. Journal of Global Environmental Change, 16(3): 268-281. [DOI:10.1016/j.gloenvcha.2006.02.006]
2. Almutairi, A., M. Mourshed and R.F. Mohammed Ameen. 2020. Coastal community resilience frameworks for disaster risk management. Natural Hazards. 101: 595-630. [DOI:10.1007/s11069-020-03875-3]
3. Aslam Saja, A.M., M.S. Lafir Sahid and M. Sutharshanan. 2020. Implementing Sendai Framework priorities through risk-sensitive development planning - A case study from Sri Lanka. Progress in Disaster Science, 5 (100051): 1-20. [DOI:10.1016/j.pdisas.2019.100051]
4. Baticaa, J. and J. Gourbesville .2016. Resilience in Flood Risk Management-A New Communication Tool. Procedia Engineering, 154: 811-817. [DOI:10.1016/j.proeng.2016.07.411]
5. Camdevyren, H., N. Demyr, A. Kanik and S. Keskyn. 2005. Use of principal component scores in multiple linear regression models for prediction of Chlorophyll-a in reservoirs. Ecological Modelling, 181: 581-589 [DOI:10.1016/j.ecolmodel.2004.06.043]
6. Cutter, S.L., K.D. Ash and C.T. Emrich. 2016. Urban-rural differences in disaster resilience. Annals of the Am Assoc Geographers, 106(6): 1236-1252. [DOI:10.1080/24694452.2016.1194740]
7. Cutter, S. and S. Derakhshan. 2019. Temporal and spatial change in disaster resilience in US counties, 2010-2015. Journal of Environmental Hazards, 1747-7891. [DOI:10.1080/17477891.2018.1511405]
8. Darabi H., K. Shahedi, K. Solaimani and M. Miryaghoubzadeh. 2014. Prioritization of subwatersheds based on flooding conditions using hydrological model, multivariate analysis and remote sensing technique. Water Environmental Journal. 28: 382-392. [DOI:10.1111/wej.12047]
9. Davudirad, A.A and S.H.R. Sadeghi. 2018. Analyze the land degradation trend based on LD Syndromes. 13th National Conference on Watershed Management Science and Engineering of Iran and 3rd National Conference on Natural Resources and Environment Protection. October 10 and 11, Mohaghegh Ardabili University.
10. Davudirad, A.A and S.H.R. Sadeghi. 2017. Adaptive management based on zero land degradation approach in the Shazand Watershed, Markazi Province. PhD thesis, Tarbiat Modares University, 142 pages.
11. Davudirad, A.A, S.H.R. Sadeghi and A. Sadoddin. 2016. The impact of development plans on hydrological changes in the Shazand Watershed, Iran. Land Degradation and Development, 27: 1236-1244. [DOI:10.1002/ldr.2523]
12. Ghadiri, M. and A. Roknodin eftekhari. 2013. The relation between social structure of cities and earthquake vulnerability, case study: Tehran cityʹs neighborhoods. Geography and environmental planning, 24: 153-174.
13. Hazbavi, Z. and S.H.R. Sadeghi. 2017. Watershed health characterization using reliability-resilience-vulnerability conceptual framework based on hydrological responses. Land Degradation and Development, 28(5): 1528-1537. [DOI:10.1002/ldr.2680]
14. Hazbavi, Z., S.H.R. Sadeghi and M. Gholamalifard. 2018. Customization of Watershed Health Dynamic Models. PhD thesis, Tarbiat Modares University.
15. Hazbavi, Z., S.H.R. Sadeghi, M. Gholamalifard and A.K. Davudirad. 2019. Watershed health assessment using the pressure-state-response (PSR) framework. Land Degradation and Development, 31(1):3-19. [DOI:10.1002/ldr.3420]
16. Kikha, Z., J. Bazrafshan S. Ghanbari and A. Kikha. 2021. Analysis of the resilience of rural communities in Sistan against environmental hazards. Journal of Environmental Hazards, 9(23): 1-18.
17. Kolahi, M and M. Payeste. 2020. Impacts of Natural Resource Projects on Socioeconomic Issues of Villagers at ChahNouroz Watershed. Journal of Watershed Management Research, 11(21): 154-164.
18. Krejcie, R.V. and D.W. Morgan. 1970. Determining Sample Size for Research Activities. Educational and Psychological Measurement, 30: 607-610. [DOI:10.1177/001316447003000308]
19. Krievins, K., J. Baird, R. Plummer, O. Brandes, A. Curry, J. Imhof, S. Mitchell, M-L. Moore and Å Gerger Swartling. 2015. Resilience in a Watershed Governance Context: A Primer. St. Catharines, ON: Environmental Sustainability Research Centre, 34 P.
20. Liu, C.W., K.H. Lin and Y.M. Kuo. 2003. Application of factor analysis in the assessment of groundwater quality in a blackfoot disease area in Taiwan. Science of the Total Environment, 313: 77- 89. [DOI:10.1016/S0048-9697(02)00683-6]
21. Martin-Moreau, M. and D. Ménascé. 2018. Urban resilience: introducing this issue and summarizing the discussions. The journal of field actions, 18: 6-11.
22. Meerow, S., J.P. Newell and M. Stults. 2016. Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147: 38-49. [DOI:10.1016/j.landurbplan.2015.11.011]
23. Mircholi, F., S.H.R. Sadeghi and A.V. Khaledi Darvishan. 2020. Watershed sustainability modeling. PhD thesis, Tarbiat Modares University.
24. Mododi arkhodi, M., R. Boromand and E. Akbari. 2019. Explain the resilience of rural areas against natural hazards with emphasis on flood. Journal of Natural Environmental Hazards, 9(23): 151-172.
25. Moghadas, M., A. Asadzadeh, A. Vafeidisb, A. Fekete and T. Kötter. 2019. A multi-criteria approach for assessing urban flood resilience in Tehran, Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, 35:1-14. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2019.101069]
26. Mohan, S. and N. Arumugam. 1996. Relative importance of meteorological variables in evapotranspiration: Factor analysis approach. Water Resource Management, 10: 1-20. [DOI:10.1007/BF00698808]
27. Mosaffaie, J., A. Salehpour Jam and M.J. Soltani. 2021. Identification and Prioritization of Effective Factors on Preventing Participation of Rural Societies in watershed Management Plans Case Study (Niarij Watershed of Qazvin Province). Journal of Watershed Management Research, 11 (22): 121-131.
28. Nazari, A.M., M. Taleshi and M. Mirzaali. 2019. Analysis and measurement of environmental resilience of Gorganrood watershed villages in the face of flood. Journal of Spatial Analysis Environmental hazards, 6(1): 50-31. [DOI:10.29252/jsaeh.6.1.3]
29. Nemec, K.T., J. Chan, C. Hoffman, T.L. Spanbauer, J.A. Hamm, C.R. Allen, T. Hefley, D. Pan and P. Shrestha. 2013. Assessing resilience in stressed watersheds. Ecology and Society, 19(1): 34. [DOI:10.5751/ES-06156-190134]
30. Nipa, T.J., S. Kermanshachi and I.J. Ramaji. 2019. Comparative Analysis of Strengths and Limitations of Infrastructure Resilience Measurement Methods. 7th CSCE International Construction Specialty Conference (ICSC), 10 p.
31. Nurzaman, A., R., Shaw and M.S. Roychansyah. 2020. Measuring community resilience against coastal hazards: Case study in Baron Beach, Gunungkidul Regency. Progress in Disaster Science, 5 (67): 1-12. [DOI:10.1016/j.pdisas.2020.100067]
32. Qi, M., M. Feng, T. Sun and W. Yang. 2016. Resilience changes in watershed systems: A new perspective to quantify long-term hydrological shifts under perturbations. Journal of Hydrology, 539: 281-289. [DOI:10.1016/j.jhydrol.2016.05.039]
33. Ramezanzadeh Lasboyi, M., A. Asgari and S.A. Badri. 2014. Infrastructure and Natural Disaster Resilience with emphasis on floods, Case study: Tourism sample areas of Cheshmeh Kile Tonekabon and Sardabrood Kelardasht. Journal of Spatial Analysis Environmental hazarts, 1(1): 35-52.
34. Sadeghi, S.H.R., A.A. Davood Rad, A. Sadoddin and Sh, Paymard. 2018. Trend of changes in land degradation index in the Shazand Watershed, Markazi Province. Watershed Engineering and Management, 9(4): 397-383.
35. Sharifi Moghadam, A., S.H.R. Sadeghi, M. Zarghami and M. Delaware.2020. Conceptual modeling of soil-water-energy-food link in adaptive watershed management. PhD thesis. Tarbiat Modares University, 94 p.
36. Shirsath, P.B. and A.K. Singh. 2009. A comparative study of daily pan evaporation estimation using ANN, regression and climate based models. Water Resource Management, 24: 1571-1581. [DOI:10.1007/s11269-009-9514-2]
37. United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNISDR). 2015. Sendai framework for disaster risk reduction 2015-2030. 2015, UNISDR Geneva, https://www.unisdr.org/we/inform/publications/43291.
38. Zhang, Y., D. Zhou, Z. Li and L. Qi. 2020. Spatial and temporal dynamics of social-ecological resilience in Nepal from 2000 to 2015. Physics and Chemistry of the Earth, 29: 102-894. [DOI:10.1016/j.pce.2020.102894]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
