پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز

چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: عدم وجود مدیریت صحیح استفاده از اراضی در یک حوزه آبخیز، تأثیرات نامناسبی بر منابع موجود در آن دارد. بهینه‏ سازی کاربری اراضی یکی از راه­ کارهای مناسب برای دست‏یابی به توسعه پایدار و کاهش هدررفت منابع می‏ باشد. تحقیق حاضر در حوزه آبخیز کسیلیان واقع در شهرستان سوادکوه به منظور تعیین مناسب‏ترین ترکیب کاربری اراضی برای کاهش وقوع سیلاب و بیشینه‏ سازی سود صورت گرفته است.
مواد و روش‌ها: در ابتدا کلیه مطالعات موجود شامل مطالعات فیزیوگرافی، خاکشناسی، پوشش گیاهی، هیدرولوژی، اقتصادی- اجتماعی از شرکت آب منطقه‏ ای و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران جمع ‏آوری و طی بازدیدهای صحرایی تکمیل شد. بدین منظور با استفاده از پرسش‏نامه هزینه و درآمد هر یک از کاربری­ های اراضی حوضه به‌دست آمده و همچنین میزان سیلاب در کاربری­ های مختلف با استفاده از نرم­ افزار HEC-HMS و استفاده از اطلاعات سه واقع بارش در سال­ های 75-1370 مربوط به ایستگاه باران­ نگاری سنگده و هیدروگراف سیلاب همین وقایع در ایستگاه هیدرومتری ولیک‌بن واقع در خروجی حوضه انجام گردید. همچنین نقشه‏ های شیب و عمق خاک طبق استانداردهای استفاده از اراضی به عنوان ورودی توابع هدف و محدودیت‏ های مدل بهینه ‏سازی کاربری اراضی تهیه شد. مدل برنامه ‏ریزی خطی چند هدفی، با استفاده از روش سیمپلکس در نرم ‏افزار ADBASE نوشته و حل شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد به طور کلی، میزان سیلاب از 0/89 متر‏مکعب در ثانیه قبل از بهینه‏ سازی کاربری اراضی، به 0/74 متر‏مکعب در ثانیه، بعد از بهینه‏ سازی کاربری اراضی کاهش یافته و این بیانگر کاهش 24/49% میزان سیلاب است. همچنین میزان سودآوری کاربری‏ های اراضی مختلف در حوزه آبخیز مورد مطالعه از 25085/102 میلیون ریال در سال، قبل از بهینه‏سازی کاربری اراضی، به 14692/902 میلیون ریال بعد از بهینه ‏سازی کاربری اراضی کاهش یافته و این بیانگر کاهش 56/58% میزان سودآوری حوزه آبخیز پس از بهینه‏ سازی کاربری اراضی طبق معیارهای استاندارد است.
نتیجه‌گیری: از میان کاربری‌های اراضی مختلف، کاهش اراضی کشت دیم و افزایش اراضی جنگل حساس ترین کاربری‌های اراضی در حوزه آبخیز کسیلیان می‌باشند که بیشترین تأثیر را در کاهش سود و مقدار سیلاب دارند.