خزائی مجید، بیات رضا، صالح ایمان. بررسی اثرات مؤلفههای شیب و شدت بارندگی بر هدررفت خاک و رواناب در اراضی دیم (مطالعه موردی: اراضی دیم شهرستان گچساران). پژوهشنامه مديريت حوزه آبخيز. 1400; 12 (24) :192-182
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1113-fa.html
بخش تحقیقات جنگلها، مراتع و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کهگیلویه و بویراحمد، ایران
چکیده: (810 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: یکی از کاربریهایی که در ایران در معرض فرسایش شدید قرار دارد؛ اراضی دیم شیبدار کمبازده هستند که بهطور قطع یکی از منابع مهم رسوب رودخانهها و مخازن نیز میباشند. حساسترین زمان به فرسایش حالتی است که این اراضی شخمخورده و بهصورت آیش رها شده اند. این دوره در اکثر مناطق ایران مصادف با دوره بارندگی است. بخش وسیعی از اراضی کشاورزی دیم شهرستان گچساران بسیار فرسایش پذیر بوده و درآمد بسیاری از ساکنین این منطقه از کشاورزی است. بنابراین هدف از تحقیق حاضر، بررسی میزان تأثیرگذاری شدتهای مختلف بارندگی درشیبهای متفاوت بر میزان فرسایش و رواناب در دیمزارهای شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد میباشد.
مواد و روشها: به منظور آماده سازی محیط برای انجام آزمایش، ابتدا سطح خاک منطقه اشباع شد. سپس با استفاده از باران ساز کامفورست، بارانهایی با شدتهای 33، 64 و 110 میلیمتر بر ساعت در سه شیب 6، 12، و 25 درصد ایجاد گردید. بدین ترتیب، نه تیمار با چهار تکرار مورد آزمایش و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. رواناب و رسوب با استفاده از ظروف مخصوص جمعآوری و به آزمایشگاه انتقال داده شد. پس از جمعآوری دادهها، تجزیه و تحلیل آماری رواناب و رسوب با استفاده از نرم افزار SPSS و روش تجزیه واریانس و آزمون دانکن انجام گرفت. سایر تحلیلهای لازم نیز از نظر تأثیر عوامل بر میزان رواناب، فرسایش، عناصر کیفی آب، خاک و رسوب انجام شد.
یافتهها: مقایسه میانگین پارامترهای مورد مطالعه حاکی از اثرات معنیدار (0/05p<) شدت بارندگی و درصد شیب بر میزان رواناب و فرسایش است بهطوریکه در سه شیب اندازهگیری شده در شدت 110 میلیمتر بر ساعت نسبت به شدت 33 میلیمتر بر ساعت سبب افزایش 4 و 1/7 برابری رواناب و رسوب شده است و شیب 25 درصد نسبت به شیب 6 درصد سبب افزایش 2/3 و 1/7 برابری در میزان رواناب و رسوب شده است. آنالیز نتایج مربوط به غلظت رسوب نشان داد که شدت بارندگی تنها در مقادیر بالای خود بر میزان غلظت و وزن رسوب تأثیرگذار است و در شدت بارندگی 33 و 64 میلیمتر در ساعت تفاوت معنیداری در میزان غلظت و وزن رسوب مشاهده نشد. مقایسه نتایج اثرات شدت بارندگی و شیب بر مؤلفههای مورد بررسی بیانگر آن است که شدت بارندگی نسبت به درصد شیب تأثیر بیشتری در میزان رواناب و رسوب دارد. همچنین اندازه گیری نسبت میزان عناصر غذایی در رسوب و خاک نشان دهنده اثرات فرسایش خاک بر حمل مواد غذایی و کاهش حاصلخیزی است به طوری که میزان کربن، فسفر و پتاسیم در رسوبات جمع آوری شده نسبت به خاک بیشتر گردیده است.
نتیجهگیری: بر اساس نتایج این پژوهش، درصد شیب و همچنین شدت بارندگی بهصورت مستقل و در برهم کنش با یکدیگر، تأثیر معنیداری بر تولید رواناب و رسوب در کرتهای آزمایشی مورد استفاده در این طرح داشتهاند. آنالیز نتایج مربوط به غلظت رسوب نشان داد که شدت بارندگی تنها در مقادیر بالای خود بر میزان غلظت و وزن رسوب تأثیرگذار است. همچنین با افزایش شیب، مقدار، حجم و ضریب رواناب افزایش یافت اما این افزایش رواناب در شیب 25 درصد بسیار بیشتر از شیبهای 6 و 12 درصد بود. بنابراین هرچه شیب افزایش پیدا نماید، افزایش رواناب نیز شدت بیشتری خواهد گرفت.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
فرسايش خاک و توليد رسوب دریافت: 1399/7/9 | ویرایش نهایی: 1400/12/4 | پذیرش: 1399/11/9 | انتشار: 1400/6/10