دوره 13، شماره 25 - ( بهار و تابستان 1401 1401 )
جلد 13 شماره 25 صفحات 10-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Karimi Sangchini E, Mosaffaie J, Salehpour Jam A. (2022). Prioritizing of Causal–Effect Factors Affecting Flood Occurrence in Khorramabad Watershed. J Watershed Manage Res. 13(25), 1-10. doi:10.52547/jwmr.13.25.1
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1158-fa.html
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1158-fa.html
کریمی سنگچینی ابراهیم، مصفایی جمال، صالح پورجم امین. اولویتبندی عوامل علت-معلولی موثر بر رخداد سیل و تحلیل پاسخ های مدیریتی در حوزه آبخیز خرم‌آباد پژوهشنامه مديريت حوزه آبخيز 1401; 13 (25) :10-1 10.52547/jwmr.13.25.1
1- بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران،
2- پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
2- پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
چکیده: (3402 مشاهده)
مقدمه و هدف: از آنجایی که سیلاب یکی از بلایای عظیم طبیعی شناخته‌شده برای بشر می‌باشد و تلفات سیلاب سالانه دارایی‌های اساسی خانوارها، اجتماعات محلی و ساکنین روستاها و شهرها را با نابود‌کردن محصولات کشاورزی، مساکن، زیرساخت‌ها، ساختمان و ماشین آلات کاهش می‌دهد، مدیریت سیلاب امری حیاتی می‌نماید. بر همین اساس یکی از راه‌کارهای اساسی برای کنترل و کاهش سیل در این استان، شناسایی مسائل و مشکلات آبخیزهای سیل‌خیز بالادست و ارائه پاسخ مدیریتی مناسب برای حل آن‌ها می‌باشد. بنابراین پژوهش حاضر دارای اهداف: (الف) شناسایی و تحلیل علت و معلولی عوامل موثر در افزایش پتانسیل سیل‌خیزی و اثرات مربوطه در حوزه آبخیز خرم آباد، (ب) ارائه پاسخ‌های مدیریتی مناسب و همچنین (ج) بررسی روند تغییرات هر یک از مولفه‌های 1DPSIR در دوره‌های آماری در این حوضه است
مواد و روش‌ها: حوزه آبخیز خرم آباد یکی از بزرگترین زیرحوضه‌های رودخانه کشکان می‌باشد. شهرستان خرم‌آباد و چندین روستا در این حوضه قرار دارند. حوضه مورد مطالعه حدود ۱۶۰۹ کیلومترمربع است. در این پژوهش مسائل و مشکلات حوضه مبتنی بر مطالعات گذشته، پرسش از کارشناسان و نیز مراجعه به منطقه تعیین و بر همین اساس راهبردهای احتمالی نیز مشخص شد. مدل مفهومی شامل مولفه‌های نیرومحرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ ترسیم شد. بر اساس نظرات کارشناسی نمودار مفهومی علت-معلولی سیل در منطقه طراحی شده و برای هر کدام از مولفه‌های مدل شاخص‌های مناسبی تعریف و کمی‌سازی شدند. به‌منظور اولویتبندی مشکلات و همچنین تعیین مهم‌ترین راهبردهای مدیریتی جهت مدیریت سیل در آبخیز خرم‌آباد ، از دیدگاه خبرگان استفاده شد. بدین‌منظور از پرسش‌نامه با طیف لیکرت به‌عنوان ابزار اندازه‌گیری و از آزمون فریدمن برای رتبه‌بندی استفاده شد. همچنین روند تغییرات هر یک از مولفه‌های DPSIR جهت ارزیابی مساله در دوره‌های زمانی بررسی شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که سطح جنگل‌ها و مراتع در منطقه مطالعاتی از سال 2003 تا 2019 نزدیک به 5 درصد کاهش داشته است. در عین حال سطح اراضی کشاورزی رشد عمده‌ای در حدود 4 درصد داشته است که می‌توان مشاهده نمود، عمده سطح اراضی جنگلی و مرتعی به زمین‌های کشاورزی تبدیل شده است و از پوشش طبیعی منطقه به شکل محسوسی کاسته شده است. یک درصد باقی مانده نیز صرف گسترش شهرها و روستاها شده، به شکلی که سطح این اراضی از 3/3 در سال 2003 به 4/2 در سال 2019 افزایش داشته است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده نیروی محرک تغییراقلیمی (با میانگین رتبه 2/93)، فشار جمعیتی (با میانگین رتبه 2/78)، و دامداری‌های سنتی (با میانگین رتبه 2/45) که خود منجر به کاهش پوشش‌گیاهی و تغییرکاربری منطقه شده، مهم‌ترین اثر را بر وقوع سیل دارند. ترکیب این عوامل سبب شده تا تولید رواناب و درنتیجه دبی سیل در منطقه به شدت افزایش یابد و خسارات جانی و مالی هرساله بیش‌تر شود. برای مقابله با این پدیده سیاست‌هایی توسط کارشناسان پیشنهاد شد که در حال اجرا بوده و یا می‌توان آن‌ها را اجرا کرد. نتایج کلی این تحقیق نشان می‌دهند که روند سیل‌خیزی در حوضه رو‌به‌افزایش بوده، فشار ناشی از نیروهای محرکه به‌خصوص تعداد دام مازاد حوضه (با میانگین تبه 3/15) در حال تشدید است، توان مدیران در کاهش قدرت نیروهای محرکه بسیار محدود و سیاست‌های معرفی‌شده پاسخگوی نیاز نمی‌باشند. اقدامات حفاظتی مدیریتی منابع‌طبیعی (با میانگین رتبه 4/95) و حمایت‌های مالی دولت برای جبران خسارات سیل (با میانگین رتبه4/73) رتبه‌های اول و دوم پاسخ‌های مدیریتی را به خود اختصاص داده‌اند.
نتیجه گیری: شاخص‌های در نظر گرفته شده برای مولفه فشار شامل توسعه جاده‌ها، خشکسالی ناشی از تغییر اقلیم، وجود دام مازاد و مدیریت نامناسب اراضی می‌باشند. سطح جاده‌های منطقه در گذر زمان افزایش نشان می‌دهد. توسعه راه‌ها یکی از سیاست‌های کلی هر کشور است تا بتوان به مناطق دورافتاده و بدون امکانات دسترسی داشته و منجر‌به توسعه آن مناطق گردد. کارشناسان مشاور در این تحقیق سیاست‌های مختلفی که به اجرا در آمده و یا قابلیت اجرایی داشته‌اند، را معرفی نمودند. سیاست‌های پاسخگویی معرفی‌شده شامل مهار رشد جمعیت، توسعه دامداری اصولی، برنامه‌های مدیریتی مقابله‌ای شامل روش‌های فیزیکی و بیولوژیکی و در نهایت حمایت‌های مالی از آسیب دیدگان بوده است. بر اساس مقایسات زوجی انجام شده کاهش جمعیت و بهبود دامداری دو اولویت مدیریت در منطقه معرفی شده‌اند. اما همانطور که دیده شد، حتی این سیاست‌ها نیز تأثیری بر اوج‌گیری دبی سیل نداشته‌اند و همانطور که وزن عامل نیروی محرک نشان داد، شدت اثر این عوامل به‌حدی است که این سیاست‌ها نه تنها جوابگو نبوده، بلکه توان پاسخگویی را نیز در خود ندارند.
مواد و روش‌ها: حوزه آبخیز خرم آباد یکی از بزرگترین زیرحوضه‌های رودخانه کشکان می‌باشد. شهرستان خرم‌آباد و چندین روستا در این حوضه قرار دارند. حوضه مورد مطالعه حدود ۱۶۰۹ کیلومترمربع است. در این پژوهش مسائل و مشکلات حوضه مبتنی بر مطالعات گذشته، پرسش از کارشناسان و نیز مراجعه به منطقه تعیین و بر همین اساس راهبردهای احتمالی نیز مشخص شد. مدل مفهومی شامل مولفه‌های نیرومحرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ ترسیم شد. بر اساس نظرات کارشناسی نمودار مفهومی علت-معلولی سیل در منطقه طراحی شده و برای هر کدام از مولفه‌های مدل شاخص‌های مناسبی تعریف و کمی‌سازی شدند. به‌منظور اولویتبندی مشکلات و همچنین تعیین مهم‌ترین راهبردهای مدیریتی جهت مدیریت سیل در آبخیز خرم‌آباد ، از دیدگاه خبرگان استفاده شد. بدین‌منظور از پرسش‌نامه با طیف لیکرت به‌عنوان ابزار اندازه‌گیری و از آزمون فریدمن برای رتبه‌بندی استفاده شد. همچنین روند تغییرات هر یک از مولفه‌های DPSIR جهت ارزیابی مساله در دوره‌های زمانی بررسی شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که سطح جنگل‌ها و مراتع در منطقه مطالعاتی از سال 2003 تا 2019 نزدیک به 5 درصد کاهش داشته است. در عین حال سطح اراضی کشاورزی رشد عمده‌ای در حدود 4 درصد داشته است که می‌توان مشاهده نمود، عمده سطح اراضی جنگلی و مرتعی به زمین‌های کشاورزی تبدیل شده است و از پوشش طبیعی منطقه به شکل محسوسی کاسته شده است. یک درصد باقی مانده نیز صرف گسترش شهرها و روستاها شده، به شکلی که سطح این اراضی از 3/3 در سال 2003 به 4/2 در سال 2019 افزایش داشته است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده نیروی محرک تغییراقلیمی (با میانگین رتبه 2/93)، فشار جمعیتی (با میانگین رتبه 2/78)، و دامداری‌های سنتی (با میانگین رتبه 2/45) که خود منجر به کاهش پوشش‌گیاهی و تغییرکاربری منطقه شده، مهم‌ترین اثر را بر وقوع سیل دارند. ترکیب این عوامل سبب شده تا تولید رواناب و درنتیجه دبی سیل در منطقه به شدت افزایش یابد و خسارات جانی و مالی هرساله بیش‌تر شود. برای مقابله با این پدیده سیاست‌هایی توسط کارشناسان پیشنهاد شد که در حال اجرا بوده و یا می‌توان آن‌ها را اجرا کرد. نتایج کلی این تحقیق نشان می‌دهند که روند سیل‌خیزی در حوضه رو‌به‌افزایش بوده، فشار ناشی از نیروهای محرکه به‌خصوص تعداد دام مازاد حوضه (با میانگین تبه 3/15) در حال تشدید است، توان مدیران در کاهش قدرت نیروهای محرکه بسیار محدود و سیاست‌های معرفی‌شده پاسخگوی نیاز نمی‌باشند. اقدامات حفاظتی مدیریتی منابع‌طبیعی (با میانگین رتبه 4/95) و حمایت‌های مالی دولت برای جبران خسارات سیل (با میانگین رتبه4/73) رتبه‌های اول و دوم پاسخ‌های مدیریتی را به خود اختصاص داده‌اند.
نتیجه گیری: شاخص‌های در نظر گرفته شده برای مولفه فشار شامل توسعه جاده‌ها، خشکسالی ناشی از تغییر اقلیم، وجود دام مازاد و مدیریت نامناسب اراضی می‌باشند. سطح جاده‌های منطقه در گذر زمان افزایش نشان می‌دهد. توسعه راه‌ها یکی از سیاست‌های کلی هر کشور است تا بتوان به مناطق دورافتاده و بدون امکانات دسترسی داشته و منجر‌به توسعه آن مناطق گردد. کارشناسان مشاور در این تحقیق سیاست‌های مختلفی که به اجرا در آمده و یا قابلیت اجرایی داشته‌اند، را معرفی نمودند. سیاست‌های پاسخگویی معرفی‌شده شامل مهار رشد جمعیت، توسعه دامداری اصولی، برنامه‌های مدیریتی مقابله‌ای شامل روش‌های فیزیکی و بیولوژیکی و در نهایت حمایت‌های مالی از آسیب دیدگان بوده است. بر اساس مقایسات زوجی انجام شده کاهش جمعیت و بهبود دامداری دو اولویت مدیریت در منطقه معرفی شده‌اند. اما همانطور که دیده شد، حتی این سیاست‌ها نیز تأثیری بر اوج‌گیری دبی سیل نداشته‌اند و همانطور که وزن عامل نیروی محرک نشان داد، شدت اثر این عوامل به‌حدی است که این سیاست‌ها نه تنها جوابگو نبوده، بلکه توان پاسخگویی را نیز در خود ندارند.
|
[1]- Driver-Pressure-State-Impact-Response
|
فهرست منابع
1. Adedeji, O.A., E.M. Olafiaji, F. Omole, J.A. Olanibi and L. Yusuff. 2014. An assessment of the impact of road transport on rural development: A case study of Obokun local government area of Osun State, Nigeria. British Journal of Environmental Sciences, 2(1): 34-48.
2. Agricultural Jihad Organization of Lorestan Province. 2020. Flood damage data entered the agricultural sector of Lorestan province. http://www.ajlorestan.ir/.
3. Bruno, M.F., A. Saponieri, M. Molfetta and L. Damiani. 2020. The DPSIR Approach for Coastal Risk Assessment under Climate Change at Regional Scale: The Case of Apulian Coast (Italy). Journal of Marine Science and Engineering, 8(7): 531-543. [DOI:10.3390/jmse8070531]
4. Cammalleri, C., C. Arias-Muñoz, P. Barbosa, A. de Jager, D. Magni, D. Masante, M. Mazzeschi, N. McCormick, G. Naumann, J. Spinoni and J. Vogl. 2021. A revision of the Combined Drought Indicator (CDI) used in the European Drought Observatory (EDO). Natural Hazards and Earth System Sciences, 21(2): 481-495. [DOI:10.5194/nhess-21-481-2021]
5. Corella, J.P., G. Benito, B. Wilhelm, E. Montoya, V. Rull, T. Vegas-Vilarrúbia and B.L. Valero-Garcés. 2019. A millennium-long perspective of flood-related seasonal sediment yield in Mediterranean watersheds. Global and Planetary Change, 177: 127-140. [DOI:10.1016/j.gloplacha.2019.03.016]
6. Dash, P. and M. Punia. 2019. Governance and disaster: Analysis of land use policy with reference to Uttarakhand flood 2013, India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 36: 101090. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2019.101090]
7. De Martonne, E. 1926.Une nouvelle fonction climatologique: L'Indece d'aridite. La Meteorologie, 2: 449-458. [DOI:10.3406/geo.1926.8506]
8. Garcıa-Ruiz, J.M., J. Arnáez, S. Beguerıa, M. Seeger, C. Martı-Bono, D. Regüés and S. White. 2005. Runoff generation in an intensively disturbed, abandoned farmland catchment, Central Spanish Pyrenees. Catena, 59(1): 79-92. [DOI:10.1016/j.catena.2004.05.006]
9. Ghobadi, M., M. Ahmadipari and E. Salehi. 2016. Flood Risk Assessment and Zoning of Human Settlements in line with Sustainable Development using Fuzzy AHP in GIS Envoronmnet and DPSIR Model (Case study: Abali). Journal of Environmental Science and Technology, 18(3): 351-363.
10. Gregory, A.J., J.P. Atkins, D. Burdon and M. Elliot. 2005. A problem structuring method for ecosystem-based management: The DPSIR modeling process. European Journal of Operational Research, 227: 558-569. [DOI:10.1016/j.ejor.2012.11.020]
11. Hammond, M., A.S. Chen, J. Batica, D. Butler, S. Djordjević, P. Gourbesville and W. Veerbeek. 2018. A new flood risk assessment framework for evaluating the effectiveness of policies to improve urban flood resilience. Urban Water Journal, 15(5): 427-436. [DOI:10.1080/1573062X.2018.1508598]
12. Hansson, K., M. Danielson and L. Ekenberg. 2008. A framework for evaluation of flood management strategies. Journal of Environmental Management, 86(3): 465-480. [DOI:10.1016/j.jenvman.2006.12.037]
13. Jafari Shalamzari, M., W. Zhang, A. Gholami and Z. Zhang. 2019. Runoff Harvesting Site Suitability Analysis for Wildlife in Sub-Desert Regions. Water, 11(9): 1944. [DOI:10.3390/w11091944]
14. Jam, A.S., J. Mosaffaie and M.R. Tabatabaei. 2021. Assessment of comprehensiveness of soil conservation measures using the DPSIR framework. Environmental Monitoring and Assessment, 193(1): 1-19. [DOI:10.1007/s10661-020-08785-2]
15. Karimi Sangchini, E., M. Ownegh and A. Sadoddin. 2016. Landslide Hazard Management for Two Normal and Critical Scenarios in the Chehel-Chay Watershed, Golestan Province. Journal of Watershed Management Research, 7(13): 181-173. [DOI:10.18869/acadpub.jwmr.7.13.181]
16. Mansourfar, K. 2006. Advanced methods of statistics with computer programs, University of Tehran Press, Tehran.
17. Meteorological Organization Lorestan province. 2020. Rainfall and temperature statistics of the last 20 years in Lorestan province stations. http://www.lorestanmet.ir.
18. Mosaffaie, J., A.S. Jam, M.R. Tabatabaei and M.R. Kousari. 2021. Trend assessment of the watershed health based on DPSIR framework. Land Use Policy, 100: 104911. [DOI:10.1016/j.landusepol.2020.104911]
19. National Disaster Management Organization of Iran. 2019. Statistics of flood damage in Lorestan province in 2019. Crisis Management Office of Lorestan Governorate, http://bohran.ostan-lr.ir.
20. Ningal, T., A.E. Hartemink and A.K. Bregt. 2008. Land use change and population growth in the Morobe Province of Papua New Guinea between 1975 and 2000. Journal of Environmental Eanagement, 87(1): 117-124. [DOI:10.1016/j.jenvman.2007.01.006]
21. Olson, K. 2010. An examination of questionnaire evaluation by expert reviewers. Field Methods, 22(4): 295-318; doi: 10.1177/1525822X10379795. [DOI:10.1177/1525822X10379795]
22. Popadić, S.N. 2021. Flood prevention in Serbia and legal challenges in obtaining the land for flood risk management. Environmental Science and Policy, 116: 213-219. [DOI:10.1016/j.envsci.2020.11.007]
23. Rashvand, S. and J. Mosaffaie. 2013. Investigation of human population pressure on environment Case study: Masile basin of Qazvin. Human and Environment, 11(25): 41-55.
24. Regional Water Company of Lorestan. 2020. 20-year statistics of Khorramabad river water discharge recorded at Cham Anjir station. http://www.lsrw.ir.
25. Rehman, J. et al. 2019. Applying systems thinking to flood disaster management for a sustainable development. International Journal of Disaster Risk Reduction. 36: 101-111. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2019.101101]
26. Safaripour, M. and N. Rezapour Andabili. 2020.'Miyandoab Flood Risk Mapping using Dematel and SAW Methods and DPSIR Model. Advances in Environmental Technology, 6(2): 30-45. doi: 10.22104/aet.2021.4766.1287
27. Sheikh, V.B., M. Jafari Shalamzari, A. Farajollahi and P. Fazli. 2016. Soil erosion under simulated rainfall in loess lands with emphasis on land-use, slope and aspect. Ecopersia, 4(2): 1395-1409. [DOI:10.18869/modares.ecopersia.4.2.1395]
28. Simonovic, S. and T. Akter. 2006. Participatory floodplain management in the Red River Basin, Canada. Annual Reviews in Control, 30: 183-192. 10.1016/j.arcontrol.2006.05.001. [DOI:10.1016/j.arcontrol.2006.05.001]
29. Statistical Center of Iran. 2020. Database of different departments of Lorestan province, https://www.amar.org.ir/
30. Swain, D.L., O.E. Wing, P.D. Bates, J.M. Done, K.A. Johnson and D.R. Cameron. 2020. Increased flood exposure due to climate change and population growth in the United States. Earth's Future, 8(11): e2020EF001778. [DOI:10.1029/2020EF001778]
31. United Nation. 2004. "International Strategy for Disaster Reduction. Guidelines for Reducing Flood Losses".
32. Vatanfada, J., F. Avarideh., A. Najafi. and M. Tabatabaeei. 2009. Integrated Flood Management in Iran. Flood Prevention Committee,11-14.(In Persian)
33. Wang, W.; Y. Sun., J. Wu., 2018. Environmental Warning System Based on the DPSIR Model: A Practical and Concise Method for Environmental Assessment. Sustainability, 10,1728. [DOI:10.3390/su10061728]
34. World Meteorological Organization (WMO). 1993. Drought and desertification. WMO=TD 605, Geneva: WMO, 68 pp.
35. Yadollahi, P., N. Hassani Jafari, H.R. Zahrabi and B.A.A. Mortazavi. 2020. Management Strategies for Reduce the Consequences of Flood Hazard with the SWOT Analytical Method (Case Study: Hamedan- Bahar Plain). Journal of Watershed Management Research, 11(22) :188-198
36. Zare, F., E. Sondoss, A. Bagheri, E. Nabavi and A.J. Jakemane. 2019. Improved integrated water resource modelling by combining DPSIR and system dynamics conceptual modelling techniques. Journal of Environmental Management, 246: 27-41. [DOI:10.1016/j.jenvman.2019.05.033]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
