دوره 14، شماره 28 - ( پاییز و زمستان 1402 )
جلد 14 شماره 28 صفحات 162-148 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
kamali M, Azarnivand H, Malekian A, Mosaffaei J. (2023). Developing management solutions for Alolak watershed in the Qazvin province using the DPSIR approach. J Watershed Manage Res. 14(28), 148-162. doi:10.61186/jwmr.14.28.148
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1237-fa.html
URL: http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-1237-fa.html
کمالی مهدی، آذرنیوند حسین، ملکیان آرش، مصفایی جمال. ارائه راهکارهای مدیریتی برای حوزه آبخیز الولک استان قزوین مبتنی بر رویکرد DPSIR پژوهشنامه مديريت حوزه آبخيز 1402; 14 (28) :162-148 10.61186/jwmr.14.28.148
گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
چکیده: (943 مشاهده)
مقدمه و هدف: حوزه آبخیز به‌عنوان یک واحد برنامه‌ریزی و مدیریتی با لحاظ تمام ابعاد اقتصادی-اجتماعی، فیزیکی، بوم‌شناختی، فنی و سازمانی، موردقبول جامعه علمی قرارگرفته است که به دلیل تنش‌های وارده به‌ویژه در اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در حال آسیب دیدن و تخریب میباشد. به‌‌نحوی‌که تغییر اقلیم، تغییر کاربری اراضی، آسیب به تنوع زیستی، افزایش رو به رشد هدر رفت منابع آب‌وخاک و بسیاری از مسائل دیگر دلالت بر دخالت نابجای انسانی دارد. بر همین اساس، مدیریت مؤثر حوزه‌های آبخیز نیازمند درک ارتباطات بین اجزای مختلف سامانه آبخیز و لحاظ پویایی آن برای حصول خروجی مطلوب است. ازاین‌رو اصولی‌ترین گام در طرح‌های مدیریت آبخیز شناخت آسیب‌های حوزه آبخیز و بررسی دلیل آنها و درنتیجه شناسایی راهکارهای اصلی مدیریتی است؛ بنابراین پیش از تدوین برنامه‌های کاری، بررسی ریشه آسیب‌ها و تعیین راهکارهای مدیریتی ضروری میباشد.
مواد و روش‌ها: این پژوهش به دنبال تعیین پاسخ های مدیریتی با استفاده از رویکرد DPSIR میباشد که در ابتدا مشکلات حوزه آبخیز شناسایی و سپس نسبت به ارائه پاسخ‌های مدیریتی اقدام شده است. در این رویکرد با بررسی مؤلفه‌های نیروهای محرکه، فشار، وضعیت، اثر، پاسخ و ارتباط بین آنها، اولویت بندی مؤلفه‌ها با تهیه و تکمیل پرسشنامه طیف لیکرت مبتنی بر یک مطالعه توصیفی- تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای، تشکیل جلسه با کارشناسان و خبرگان، طرح پرسش، بحث، تبادل‌نظر، بازدید از منطقه، برگزاری جلسات با آبخیزنشینان، شوراها و دهیارها و استفاده از آزمون فریدمن صورت پذیرفته است.
یافته‌ها: یافته‌ها در این تحقیق نشان‌دهنده آن است که پنج نیروی محرکه مؤثر در حوزه آبخیز باعث ایجاد 12 فشار تأثیرگذار در حوضه بوده که باعث به وجود آمدن چهار وضعیت با نُه اثرگذاری مهم شده که 18 پاسخ را به همراه داشته است. نتیجه حاصله نشان می‌دهد که از پنج نیروی محرک تأثیرگذار در حوزه آبخیز، توسعه باغات و کشاورزی و تغییرات اقلیمی به ترتیب با میانگین رتبه 3/74 و 3/16 مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مؤلفه‌هایی هستند که باعث ایجاد فشار بر حوضه و کاهش پوشش گیاهی طبیعی عرصه می‌شوند. استفاده مفرط از مراتع، بهره‌برداری مفرط از آب‌وخاک فشارهای مهمی بوده که منجر به افزایش فرسایش، سیل‌خیزی و همچنین کاهش آبدهی منطقه می‌شوند که پیامدی ازجمله کاهش تولید علوفه، تخریب زیستگاه و افزایش هزینه‌های زندگی جوامع حاضر در حوزه آبخیز را به دنبال خواهند داشت؛ بنابراین پاسخ به این مؤلفه‌ها ازجمله پیامد و فشارها و اعمال مدیریت سازگار می‌تواند نتایج امیدوارکننده‌ای در بهبود وضعیت حوزه آبخیز و جوامع حاضر داشته باشد.
نتیجه‌گیری: نتایج حاصله ارائه پاسخ‌هایی چون در نظر گرفتن برنامه‌های آموزشی و ترویجی فرهنگ منابع طبیعی، اشتغال‌زایی و ایجاد شغل‌های جایگزین، اقدامات آبخیزداری در سطح آبخیز با میانگین رتبه 12/7 و 12/16 و 12/04 مهم‌ترین نتایج در این پژوهش بوده است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مديريت حوزه های آبخيز
دریافت: 1402/2/2 | ویرایش نهایی: 1402/10/18 | پذیرش: 1402/7/9 | انتشار: 1402/10/18
دریافت: 1402/2/2 | ویرایش نهایی: 1402/10/18 | پذیرش: 1402/7/9 | انتشار: 1402/10/18
فهرست منابع
1. Abdoli, M., & Panahandeh, M. )2021(. Investigating the trends of Anzali wetland connected domain coverage using remote sensing techniques and DPSIR conceptual framework. Environmental Studies, 18(4), 125-140. (In Persian)
2. Adele, F. (2015). Investigate the Potential and Application of Ecosystem Services as Ecological Components in the DPSIR Model (Case Study: Choghakhor Wetland). Environmental Researches, 5(10), 109-120.
3. Bahmani, O., Ahmadi, H., Jafari, M., & Zehtabian, Gh. )2021(. Evaluating the Impact of Watershed Management Activities on Upstream Urban Areas (Case study: Tehran 5th and 22nd District Upper Watersheds). Journal of Watershed Management Research, 11(22), 58-75. [DOI:10.52547/jwmr.11.22.58]
4. Bayat, R., Gerami, Z., Arabkhedri, M., Peyrowan, H., & Kazemi, R. )2021(. Investigating the Status of Some Components of Assessment of Watersheds and Prioritizing Sub-Catchments in Terms of Erosion Reduction (Case Study of Karkheh Watershed). Journal of Watershed Management Research, 12(23), 108-118. [DOI:10.52547/jwmr.12.23.108]
5. Bormann, B.T., Haynes, R.W., & Martin, J.O.N.R. )2007(. Adaptive management of forest ecosystems: did some rubber hit the road, BioScience, 57(2),186-191. [DOI:10.1641/B570213]
6. Brownson, K., & Fowler, L. )2020(. Evaluating how we evaluate success: Monitoring, evaluation and adaptive management in Payments for Watershed Services programs. Land Use POlicy, 94, 104505. [DOI:10.1016/j.landusepol.2020.104505]
7. Canessa, S., Guillera-Arroita, G., Lahoz-Monfort, J.J., Southwell, D.M., Armstrong, D.P., Chadès, I., Lacy, R.C., & Converse, S.J. )2016(. Adaptive management for improving species conservation across the captive-wild spectrum. Biological Conservation, 199, 123-131. [DOI:10.1016/j.biocon.2016.04.026]
8. Dashti, S., & Karimipoor, F., )2023(. Environmental hazard assessment of Gomishan International wetland using conceptual framework DPSIR and TOPSIS. Journal of Natural Environment 75 (Special Issue): 46-63.
9. Deitch, M.J., Gancel, H.N., Croteau, A.C., Caffrey, J.M., Scheffel, W., Underwood, B., Muller, J.W., Boudreau, D., Cantrell, C.G., Posner, M.J., & Bibza, J. )2021(. Adaptive management as a foundational framework for developing collaborative estuary management programs. Journal of Environmental Management, 295 -113107. [DOI:10.1016/j.jenvman.2021.113107]
10. Ebrahimi, P., Mohseni saravi, M., & Salimi kokhi, J. )2019(. Investigating the health and sustainability of the Taleghan watershed using the WHSI model. The 13th National Watershed Science and Engineering Conference, 5 p.
11. Ebrahimi, Z. )2021(. The application of adaptive management in watersheds (the study area of Mekhsaz watershed in Mazandaran province), Noor Faculty of Natural Resources and Marine Sciences.
12. Fatemi E. Vafaie F. Bressers H. )2013(. Assessment of environmental flow requirement effects at an estuary. Water Management. 166(8), 411-421. [DOI:10.1680/wama.12.00005]
13. Gari, S.R., Guerrero, CEO., Uribe, B., Icely, J.D., & Newton, A. )2018.( A DPSIR-analysis of water uses and related water quality issues in the Colombian Alto and Medio Dagua Community Council. Water Science, 32, 318-337. [DOI:10.1016/j.wsj.2018.06.001]
14. Gregory, A.J., Atkins, J.P., Burdon, D., & Elliot, M. )2005(. A problem structuring method for ecosystembased management: The DPSIR modeling process. European Journal of Operational Research, 227, 558-569. [DOI:10.1016/j.ejor.2012.11.020]
15. Hazbavi, Z., Keesstra, S., Nunes, J., Baartman, J., Gholamalifard, M., & Sadeghi, H. )2018(. Health comparative comprehensive assessment of watersheds with different climates. Journal of Ecological components, (93), 781-790. [DOI:10.1016/j.ecolind.2018.05.078]
16. Hazbavi, Z., Sadeghi, S. H., Gholamalifard, M., & Davudirad, A. A. )2020(. Watershed health assessment using the pressure-state-response (PSR) framework. Land Degradation & Development, 31(1), 3-19. [DOI:10.1002/ldr.3420]
17. Hemmati, T. )2018(. Strategic Land Planning Using Automatic Cell and Genetic Algorithm (Study Area: Karaj County). Ph.D. Thesis, Azad University, Science and Research Branch, Tehran (In Persian).
18. Jazi, H., Karkehabadi, Z., & Kamyabi, S. )2018a(. Sustainability analysis of garmsar as a city dependent to the upstream watershed based on dpsir assessment model. Iranian-Watershed Management Science & Engineering, 12(41), 115-124. (In Persian).
19. Khatibi, A., Danehkar, A., Pourebrahim, Sh., & Vahid, M. )2015(. 'Introduction of DPSIR Model and Its Applicable in Environmental decision making. Humans and the Environment ,13, 65-79. (In Persian)
20. Kristensen, J.B., Thygesen, L.G., Felby, C., Jorgensen, H., & Elder, T. )2008(. Cell-wall structural changes in wheat straw pretreated for bioethanol production. Biotechnol Biofuels,1(5), 1-9. https:// doi.org/10.1186/1754-6834-1-5. [DOI:10.1186/1754-6834-1-5]
21. Kristiadi, Y., Fitra Sari, R., Herdis, H., Hasibuan, H., & Hoo Lim, T. )2022(. Developing DPSIR Framework for Managing Climate Change in Urban Areas: A Case Study in Jakarta, Indonesia. Sustainability, 14, 15773. [DOI:10.3390/su142315773]
22. Mosaffaie, J., & Malekinezhad, H. )2017(. Peak flow estimation in ungauged catchments using flow index. Journal of Watershed Management Science and Engineering. 11(37),85-88. (In Persian).
23. Mosaffaie, J., Salehpour Jam, A., Tabatabaei, M. R., & Kousari, M. R. )2021(. Investigation of solutions for resources management in Gorganroud watershed using DPSIR framework. Research project No. 24- 29-29-027-980430. Soil Conservation & Watershed Management Research Institute (SCWMRI).
24. Mosaffaie, J., Salehpour Jam, A., Tabatabaei, M. R., & Kousari, M. R. (2021). Developing Resources Management Responses in the Gorganroud Watershed Using the Driving Force, Pressure, State, Impact, Response (DPSIR) Software. Journal Watershed Management Research, 34, 93-111.
25. Mosaffaie, J., Salehpour Jam, A., Tabatabaei, M. R., & Kousari, M. R. (2021). Trend assessment of the watershed health based on DPSIR framework. Journal Land Use Policy, 100, 104911. [DOI:10.1016/j.landusepol.2020.104911]
26. Mtibaa, S., Hotta, N., & Irie, M. (2017). Analysis of the efficacy and cost-effectiveness of best management practices for controlling sediment yield: A case study of the Joumine watershed, Tunisia. Science of the Total Environment, 616(617), 1-16. [DOI:10.1016/j.scitotenv.2017.10.290]
27. Namaalwa, S., Van dam, A.A., Funk, A., Ajie, G.S., & Kaggwa, R.C. (2013). A characterization of the drivers, pressures, ecosystem functions and services of Namatala wetland, Uganda. Environmental Science and Policy, 34, 44-57. [DOI:10.1016/j.envsci.2013.01.002]
28. Obubu, J., Odong, R., Alamerew, T., & Fetahi, T. (2022). Application of DPSIR model to identify the drivers and impacts of land use and land cover changes and climate change on land, water, and livelihoods in the L. Kyogabasin: implications for sustainable management. African Centre of Excellence for Water Management, Addis Ababa University, Addis Ababa, Ethiopia. [DOI:10.21203/rs.3.rs-1246419/v1]
29. Saadat, H., Bonnell, R., Sharifi, F., Mehuys, G., Namdar, M.,& Ale-Ebrahim, S. (2008). Landform classification from a digital elevation model and satellite imagery.Geomorphology,100 (3-4), 453-464. [DOI:10.1016/j.geomorph.2008.01.011]
30. Saadati, S., Motevallian, S.S., Rheinheimer, D.E., & Najafi, H. (2013). Components for Sustainable Management of Wetland Ecosystems Using a DPSIR Approach: A Case Study in Iran. In proceeding of: 6th International Perspective on Water Resources & the Environment conference (IPWE 2013), At Izmir, Turkey.
31. Sadeghi, H., Ebrahimi, Z., & Farzi, P. (2019). Assessing the health of the Asiab Rood watershed with the conceptual model of pressure-state-response, 13th National Watershed Science and Engineering Conference, 6 p.
32. Sadeghi, H., & Hazbavi, Z. (2018). Adaptable management based on health & sustainability assessment, 3th national soil protection and watershed management focusing on the monitoring & assessment of resources & its management in the watershed Conference, 10p. [DOI:10.7251/AGRENG1803047H]
33. Sadeghi, H., Hazbavi, Z., & Gholami fard, M. (2019). Health dynamic zoning of Shazand watershed based on the characteristic discharges of low and high water. Journal of Watershed Engineering and Management, 11,(3).
34. Sadoddin, A., Shahabi, M. &, Bai, M. (2017). Integrated watershed assessment and management, principles and approaches for modelling and decision making. Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, 170 p. (In Persian).
35. Salehpour Jam, A., Tabatabaei, M., Sarreshtehdari, A., & Mosaffaie, J. (2019). Investigation of drought characteristics in north-west of Iran using Deciles Index. Journal of Watershed Engineering and Management, 10(4), 552-563. DOI: 10.22092/ IJWMSE.2018.115672.1360. (In Persian).
36. Sanchez, G.M., Nejadhashemi, A.P., Zhang, Z., Marquart-Pyatt, S., Habron, G., & Shortridge, A. (2015). Linking watershed-scale stream health and socioeconomic Components with spatial clustering and structural equation modeling. Environmental Modelling & Software, 70, 113-127. [DOI:10.1016/j.envsoft.2015.04.012]
37. Shao, C., Guan, Y., Chu, C., Shi, R., Ju, M., & Shi, J. (2014). Trends analysis of ecological environment security based on DPSIR model in the coastal zone: A survey study in Tianjin, China. International journal of Environment Research, 8(3), 765-778.
38. Sheikh, V., Zare Garizi, A., Alvandi, E., Asadi Nalivan, O., Khosravi, Gh., Sadoddin, A., & Ownegh, M. (2020). Participatory site selection for the proposed options in the management of the Hable-Roud Basin. Watershed Management Research, 32(4), 2-18. DOI: 10.22092/wmej.125497.1194. (In Persian).
39. Shu-dong, Z., Mueller, F., Burkhard, B., Xingjin, C., & Ying, H. (2013). Assessing Agricultural Sustainable Development Based on the DPSIR: Case Study in Jiangsu, China.Integrative Agriculture 12(7), 1292- 1299. [DOI:10.1016/S2095-3119(13)60434-7]
40. Williams, B.K. (2009). Adaptive management of watersheds and related resources. In Planning for an uncertain future-Monitoring, integration, and adaptation: Proceedings of the 3rd Interagency Conference on Research in the Watersheds, 27-33.
41. Xia, J., Zhang, Y., Zhao, Ch., & Bunn, S. (2014). A bioComponent assessment framework of river ecosystem health and the detection of factors influencing the health of the Huai River Basin, China. Journal of Hydrologic Engineering, 19(8), 04014008. [DOI:10.1061/(ASCE)HE.1943-5584.0000989]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
